Tímarit Máls og menningar - 01.11.1980, Síða 145

Bertolt Brecht og Berliner Ensemble
rómverski hershöfðinginn Lúkullus, sem hefur áttatíu þúsund mannslíf á sam-
viskunni, kemur í dauðraríkið, þar sem hann verður að svara til saka frammi
fyrir dómstóli alþýðufólks. Allt frá því Brecht kynntist hörmungum stríðsins,
tvítugur sjúkraliði í lok fyrri heimsstyrjaldarinnar, var hann harðsnúinn friðar-
sinni og í óperunni um Lúkullus felst sterkt ákall um frið. En frumsýningin
kom á afar óhentugum tíma, Kóreustríðið var í algleymingi og kommúnista-
ríkin töldu sig þurfa á öllu siðferðis og baráttuþreki sínu að halda. Það var því
ekki undarlegt þó að slík fordæming á stríði væri þeim lítt að skapi og ýmsir af
æðstu valdamönnum ríkisins gengju út af frumsýningunni. Tilraunir voru
gerðar til að stöðva hana og málgagn kommúnistaflokksins, Neues Deutsch-
land, réðist harkalega á Brecht og Dessau. Þeir voru kvaddir á fund með
leiðtogum flokksins og eftir margra stunda þóf féllst Brecht á að gera nokkrar
breytingar á óperunni, sem var svo frumsýnd í nýrri gerð um haustið. Sagan
segir að Brecht hafi látið þau orð falla þegar hann kom af fundi þeirra Dessaus
með ráðamönnum, að liklega væri það ríki vandfundið þar sem valdhafarnir
sýndu listum jafn mikinn áhuga og í Austur-Þýskalandi!
Hins vegar fór ekki jafn vel fyrir Brecht í þrætunni um áförm hans og
tónskáldsins Hanns Eisler að semja nýja gerð á Fást Goethes. Sýning Berliner
Ensemble á Urfaust, elstu gerð Fásts, sem var stjórnað af einum lærisveina
Brechts, var fordæmd harðlega af gagnrýnanda Neues Deutschland, en þegar
fréttist um fyrirhugaðan Fástleik Eislers og Brechts skárust yfirvöld í leikinn.
Virðing fyrir klassískum bókmenntaverkum var aldrei ríkt einkenni í fari
Brechts og nú hugðust þeir Eisler sýna mönnum Fást í ólíkt miskunnarlausara
ljósi en gert er í verki Goethes. Hugmyndin vakti mikla hneykslun meðal
þjóðlegra fagurkera og að lokum lýsti Walter Ulbricht því yfir að komm-
únistaflokkurinn væri því andvígur að „eitt af merkustu verkum okkar mikla
skálds Goethes væri afskræmt af formalistum, hinar stórbrotnu hugsanir þess
skopstældar, svipað og hefur verið gert í nokkrum verkum, einnig í Þýska
alþýðulýðveldinu, til dæmis á Fást Eislers og uppfærslu Berliner Ensemble á
Urfaust."
Þegar komið var fram á árið 1953 var verulega tekið að halla undan fæti fyrir
Brecht og Berliner Ensemble. Yfirvöld litu starfsemi leikflokksins tortryggnum
augum og þeir embættismenn sem höfðu umsjón með listum og menningar-
málum virðast hafa unnið gegn honum leynt og ljóst. Það bætti ekki úr skák að
Brecht hafði ekki orðið við margítrekuðum umleitunum ráðamanna um að
skrifa sjálfur nýtt leikrit um vandamálin í alþýðulýðveldinu, en í staðinn
einkum fengist við að setja á svið eldri leikrit sín og nýjar gerðir á klassískum
399