Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.04.1989, Síða 13

Tímarit Máls og menningar - 01.04.1989, Síða 13
Adrepur tveggja ólokið og hvorttveggja segjanlegt og að nokkru marki skiljanlegt, ef fyrirfram er sagt og skilið, að í skáldskap er sannleikurinn leitin að sannleikan- um, að ekkert er fyrirfram stofnað og fast, og að þekking er ekki nema það sem við báðir, lesari og ritari, getum ímyndað okkur. Það er ekki til önnur leið til þess að kanna, frjálslega og með árangri, möguleikana í ólokinni mannlegri veru okkar. Engin önnur leið til þess að afneita dauða fortíðarinnar, gera hana viðstadda með minninu. Engin önnur leið til þess að gefa framtíðinni líf á raun- hæfan hátt, með því að birta þrá okkar. I sjálfu sér er það í senn farsi og glæpur, að mannsandanum skuli varnað þessa eðlislæga og nauðsynlega athæfis í nafni blindrar en samt alviturrar, hálf- lamaðrar en þó mannbanvænnar dogmutrúar. Salman Rushdie hefur gert sönn- um trúaranda gott með því að ímynda á skínandi hátt þau átakaefni og þau uppfyllingarefni sem trúarandinn færir veraldlega andanum heim. Vissulega getur ekki annað verið en kímni sé fyrir hendi, úr því að ekki er til neitt sam- tímamál sem getur mælt sig fram án skynjunar um tvístrunina og fleirleitnina í því sama tungumáli. A þeim tíma þegar við skildum allt öllsömun, þá gat epík verið til. En ekki uppspunaskáldskapurinn. Skáldsagan er einmitt í heiminn borin af þeirri staðreynd að við skiljum ekki hvert annað lengur, vegna þess að hið heillega og einsleita, rétta og sjálfsagða tungumál hefur liðazt í sundur. Qu- ixote og Sanchó, Shandybræðurnir, Kareninhjónin: skáldsögurnar þeirra eru gaman- (eða alvöru-)-leikir misskilningsefna þeirra. Komdu með heilt tungumál: Þá drepur þú skáldsöguna, en um leið muntu reyndar líka drepa samfélagið. Eftir það sem nú hefur gerzt með Salman Rushdie og Djöfulkunnan kveð- skap vona ég að hver maður skilji þetta. Skáldskapur er ekki spaug. Hann er bara tjáning menningarlegs, persónulegs og andlegs tilbreytilegleika mannkynsins. Skáldskapurinn er boðberi fjölskauta og fjöl-menningarbundinnar veraldar þar sem engin einstök heimspeki, engin einstök trú, engin einstök lausn getur orðið til þess að sú stórkostlega auðlegð sem er menningararfur mannkynsins verði sett niður utangátta og skipti ekki máli. Við eigum framtíð okkar undir því að það sem er annarra kynstofna en okkar og fjöl-menningarlegt að eðli og uppruna fái aukið svigrúm til tjáningar í heimi þar sem miðstöðvar valdsins eru að flytjast til, ýmist að hrörna eða verða til. Það sem Salman Rushdie hefur fært í formbúning er klípa, sem áður hefur reyndar líkamazt, á ýmsum sviðum, á Vesturlöndum í skáldsögum eftir Hern- arus, Mauriac, Camus, ekki síður en í kvikmyndum Bergmans, Fellinis og Bunuels. Klípan er þessi: Getum við snúið okkur við og horfið inn í „það heil- aga“ aftur? Getur trúarlund dafnað þegar hún er úr tengslum við trúarlega kennisetningu og klerkræði? Þessar spurningar lúta að kjarna málsins þegar rætt er um hvaða frelsis-hugmynd sem er, eins og Rannsóknardómarinn Mikli hjá Dostojevskí vissi vel, og þær geta orðið þyngri en hlekkir frelsisins. „Lengi lifi hlekkirnir mínir“ hrópuðu spænsku föðurlandsliðarnir sem Goya málaði, um leið og uppreistarliðarnir frelsendur þeirra, herir Napóleons, voru að strá- 139
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132
Síða 133
Síða 134
Síða 135
Síða 136
Síða 137
Síða 138
Síða 139
Síða 140

x

Tímarit Máls og menningar

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.