Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.04.1989, Blaðsíða 13

Tímarit Máls og menningar - 01.04.1989, Blaðsíða 13
Adrepur tveggja ólokið og hvorttveggja segjanlegt og að nokkru marki skiljanlegt, ef fyrirfram er sagt og skilið, að í skáldskap er sannleikurinn leitin að sannleikan- um, að ekkert er fyrirfram stofnað og fast, og að þekking er ekki nema það sem við báðir, lesari og ritari, getum ímyndað okkur. Það er ekki til önnur leið til þess að kanna, frjálslega og með árangri, möguleikana í ólokinni mannlegri veru okkar. Engin önnur leið til þess að afneita dauða fortíðarinnar, gera hana viðstadda með minninu. Engin önnur leið til þess að gefa framtíðinni líf á raun- hæfan hátt, með því að birta þrá okkar. I sjálfu sér er það í senn farsi og glæpur, að mannsandanum skuli varnað þessa eðlislæga og nauðsynlega athæfis í nafni blindrar en samt alviturrar, hálf- lamaðrar en þó mannbanvænnar dogmutrúar. Salman Rushdie hefur gert sönn- um trúaranda gott með því að ímynda á skínandi hátt þau átakaefni og þau uppfyllingarefni sem trúarandinn færir veraldlega andanum heim. Vissulega getur ekki annað verið en kímni sé fyrir hendi, úr því að ekki er til neitt sam- tímamál sem getur mælt sig fram án skynjunar um tvístrunina og fleirleitnina í því sama tungumáli. A þeim tíma þegar við skildum allt öllsömun, þá gat epík verið til. En ekki uppspunaskáldskapurinn. Skáldsagan er einmitt í heiminn borin af þeirri staðreynd að við skiljum ekki hvert annað lengur, vegna þess að hið heillega og einsleita, rétta og sjálfsagða tungumál hefur liðazt í sundur. Qu- ixote og Sanchó, Shandybræðurnir, Kareninhjónin: skáldsögurnar þeirra eru gaman- (eða alvöru-)-leikir misskilningsefna þeirra. Komdu með heilt tungumál: Þá drepur þú skáldsöguna, en um leið muntu reyndar líka drepa samfélagið. Eftir það sem nú hefur gerzt með Salman Rushdie og Djöfulkunnan kveð- skap vona ég að hver maður skilji þetta. Skáldskapur er ekki spaug. Hann er bara tjáning menningarlegs, persónulegs og andlegs tilbreytilegleika mannkynsins. Skáldskapurinn er boðberi fjölskauta og fjöl-menningarbundinnar veraldar þar sem engin einstök heimspeki, engin einstök trú, engin einstök lausn getur orðið til þess að sú stórkostlega auðlegð sem er menningararfur mannkynsins verði sett niður utangátta og skipti ekki máli. Við eigum framtíð okkar undir því að það sem er annarra kynstofna en okkar og fjöl-menningarlegt að eðli og uppruna fái aukið svigrúm til tjáningar í heimi þar sem miðstöðvar valdsins eru að flytjast til, ýmist að hrörna eða verða til. Það sem Salman Rushdie hefur fært í formbúning er klípa, sem áður hefur reyndar líkamazt, á ýmsum sviðum, á Vesturlöndum í skáldsögum eftir Hern- arus, Mauriac, Camus, ekki síður en í kvikmyndum Bergmans, Fellinis og Bunuels. Klípan er þessi: Getum við snúið okkur við og horfið inn í „það heil- aga“ aftur? Getur trúarlund dafnað þegar hún er úr tengslum við trúarlega kennisetningu og klerkræði? Þessar spurningar lúta að kjarna málsins þegar rætt er um hvaða frelsis-hugmynd sem er, eins og Rannsóknardómarinn Mikli hjá Dostojevskí vissi vel, og þær geta orðið þyngri en hlekkir frelsisins. „Lengi lifi hlekkirnir mínir“ hrópuðu spænsku föðurlandsliðarnir sem Goya málaði, um leið og uppreistarliðarnir frelsendur þeirra, herir Napóleons, voru að strá- 139
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140

x

Tímarit Máls og menningar

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.