Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.04.1989, Page 71

Tímarit Máls og menningar - 01.04.1989, Page 71
Orðin og efinn og klókur á mælikvarða þeirrar stéttar sem koma skyldi. Eg held við rek- umst á nútímamanninn í þessum skilningi í borgarsamfélögum allra tíma. Það er líka rétt sem Sveinn Skorri gefur til kynna, að það er ákaflega erfitt að ætla sér að segja eitthvað vitrænt um hvernig sálar- og tilfinningalíf mannskepnunnar hefur breyst í aldanna rás. Það sem hefur breyst, og það sem við getum rætt um í þessu sambandi, er hvernig maðurinn kemur orð- um að því, hvort sem það er í bókmenntum eða fræðum. I bók sinni um Is- lendingasögur bendir Steblin-Kamenskij á að rómantískar tilfinningar voru auðvitað til á ritunartíma þeirra. En: „Ekki aðeins voru rómantískar til- finningar taldar óalandi í frásögu, heldur skorti beinlínis hæf orð til að lýsa þeim. Ast í rómantískum skilningi var nánar til tekið hugtak, sem var í burðarliðnum á þeim tíma sem Islendingasögur voru skráðar."9 Það hugtak sem með svipuðum hætti má segja að hafi verið í burðarliðnum um alda- mótin, og tengist nútímamanninum í þeim skilningi sem orðið er notað í bók minni, er dulvitundin (sem þó hefur verið til frá öndverðu). Það er ekki öðru fremur efinn um orðin, heldur efinn um sjálfsvitundina sem ber uppi svo mörg verk aldamótamódernismans; honum fylgir linnulaus könn- un endimarka vitundar og atlaga að hinu rökræna, vísvitaða og skynsam- lega sjálfi, þessum sjálfumglaða verði sem bægir skrímslum dulvitundar frá dyrum meðvitundar. Stærst þeirra skrímsla var ímynd konunnar, enda nærist dulvitundin á bælingu kynlífsins, að sögn Freuds. Og ógnvekjandi ímynd hennar er sérlega plássfrek í verkum aldamótamódernismans. I verkum aldamótaskáldanna evrópsku er líka oft að finna afstæðis- eða efahyggju í siðferðilegum efnum. Og ef við spyrjum hvers konar skepna nútímamaðurinn sé, hljótum við að viðurkenna að hann sé skepna. Hetjan í Sulti er oft sérlega illskeytt við náunga sína, og framkoma Steins Elliða við Diljá og sína nánustu er oftar en ekki skepnuleg. Enda hafði einn mikil- vægasti forveri aldamótamódernismans, Nietzsche, sett sér það markmið að losa sjálfsveru mannsins úr gamalgrónu siðferðishafti. Þannig held ég að við verðum að nálgast upphaf módernismans meðal annars á grundvelli hugmyndasögu. Sá módernismaskilningur sem hefur „formræna efahyggju" sem upphaf sitt og endi, verður í mínum huga alltof fátæklegur. Módernisminn er atlaga að realismanum í margþættum skiln- ingi: Með honum þokast hversdagslífið úr þeirri þýðingarmiklu stöðu sem það hafði í raunsæissögum rúmri öld fyrr, nú er firring þess til umræðu; trúin á gildi einstaklingsins verður fyrir skakkaföllum og samhliða því breytist öll persónusköpun, útlínur persóna verða óskýrar og söguhetjur jafnvel án nafns; trúin á röklega framvindu sögunnar sem var svo sterk á 19. öld verður líka að láta í minni pokann með margvíslegum afleiðingum fyrir fléttu skáldsagna; skynsemishyggja og vísindatrú eiga ekki lengur upp á 197
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132
Page 133
Page 134
Page 135
Page 136
Page 137
Page 138
Page 139
Page 140

x

Tímarit Máls og menningar

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.