Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.04.1989, Page 72

Tímarit Máls og menningar - 01.04.1989, Page 72
Tímarit Máls og menningar pallborðið og módernísk verk sækja skýringar sínar, kenniliði myndhverf- inga sinna10, fremur í fornar goðsögur en pósitífisma, grípa til táknsæis að nýju jafnvel þótt goðsögurnar séu allar í molum og táknin misræð. Ut frá sama mælikvarða getum við líka séð hvernig módernisminn hefur þokast úr sagnagerð síðari ára og skilur þó eftir sig margvísleg spor, en það er önnur saga. Þemagreining getur hjálpað okkur til að skilja margvíslegar hliðar módernismans, skoða þróun hans og breytingar. „Formræn efa- hyggja“ skipti Joyce meira máli en Kafka, skáldsögur þess fyrrnefnda eru miklu nýstárlegri í formi en verk hins síðarnefnda, svo dæmi sé tekið. Módernisminn eftir seinna stríð er öðru vísi en módernismi áranna milli stríða. Engin ástæða er til að undanskilja sífellt sögulegar forsendur þessa seinni módernisma og absúrdisma: Stríðið, útrýmingarbúðirnar, kjarn- orkusprengjuna og þó umfram allt ömurlega hugmyndafátækt og einstefnu kalda stríðsins. I París eftirstríðsáranna áttu nútímaskáldin samleið með svörtum útlögum djassins, sem léku sína tæru snilld á óguðlegum hraða: í nútímalistinni átti frjáls hugsun athvarf, því hún gat leyft sér að vera órök- leg og óskynsamleg á mælikvarða ríkjandi hugsunar. Vitanlega birtist í Tómasi Jónssyni eða fyrstu verkum Thors Vilhjálmssonar allt annars konar módernismi en í Vefaranum mikla, þessi verk eru sprottin úr allt öðrum jarðvegi, eru viðbrögð við allt öðrum veruleika. Bókmenntasöguleg umfjöllun verður að rísa undir nafni, verður að vera söguleg, sleppur ekki í skjóli skilgreininga undan umfjöllun um yrkisefni og inntak. Það er mikil blessun fyrir bókmenntirnar að losna undan ofur- valdi pólitískra fyrirmæla, en það er engin ástæða til að forðast samfélag og sögu einsog heitan eldinn í bókmenntasögulegri umfjöllun af þeim sökum. Hafi menn sagt að tiltekin módernísk verk einkennist af því að táknmynd- irnar losni frá táknmiðunum, fari á eitthvert óskilgreint flot, hafa þeir ekki sagt neitt meira um verkin en að þau séu illskiljanleg á mælikvarða raun- sæis. Það þarf að sýna nákvæmlega fram á hvernig þetta gerist til að lesandi verði einhverju nær. Og eftir sem áður væri bara um lýsingu að ræða, fyrr eða síðar kæmi að spurningunni um skýringar. Mér finnst rétt að leita þeirra í samfélagi og sögu, þótt það hvarfli ekki að mér að innsti kjarni skáldskapar verði þar með skýrður til fulls. Og góðar skýringar verða líka að tengjast formsköpun verksins. En almennur rammi boðskipta- og tákn- fræði er alltof víður fyrir einstök verk, þau hringla bara í honum. Þetta er einsog að setja eina niðursuðudós í stóran gám og ætla sér svo að ráða í innihald dósarinnar með því að lýsa gámnum. Svo ég haldi aðeins áfram með þennan þráð: Það er hægur vandinn nú- orðið að skrifa bókmenntaritgerð sem í raun er ekki annað en endursögn á franska sálfræðingnum Lacan með smáviðbót frá bókmenntafræðingnum 198
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132
Page 133
Page 134
Page 135
Page 136
Page 137
Page 138
Page 139
Page 140

x

Tímarit Máls og menningar

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.