Tímarit Máls og menningar - 01.04.1989, Page 90

Tímarit Máls og menningar
Þó að í þessum kveðskap sé töluvert um myndhverft tungutak er líkinga-
málið af öðrum toga en í hinum frönsku gamansögum; skrauthvörf um
leyndarlimu vantar t. d. alveg.27 En þegar kemur fram á 14. öld má sjá í
sögum orðfæri og frásagnarminni sem einkum tíðkast ífabliaux, en algengt
er það ekki. Ég vil minna hér á lýsingu Grettis sögu, þegar Grettir hefur
synt í land úr Drangey og liggur allsnakinn uppi í bæli. Þá er griðkonan sér
hann, hlær hún við og undrast hve „lítt hann er vaxinn niður og fer þetta
eigi eftir gildleika hans öðrum“ (Grettis saga, lslendinga sögur II, 1069).28
Einmitt þessi viðbrögð líkjast mjög atferli persóna í frönsku gamansögun-
um og er bending um að menn eru farnir að hafa orð á skemmtunarleikjum
í bókmenntunum. Það kom ekki svo berlega í ljós í eldri sögum. Oftar var
mönnum þar brugðið um afbrigðilega kynhneigð: nægir að minna á orð
Flosa og Skarphéðins á þingi, tilsvör úr Olkofraþætti og brigsl Lokasennu.
Möttuls saga var fyrsta franska gamansagan sem norrænuð var. Hún er
talin vera þýdd í tíð Hákonar gamla. Handrit sögunnar eru hins vegar öll
íslensk. Möttuls saga hefur nær ekkert af þeim orðaforða sem einkennir
fabliaux og er laus við skrauthvörf. Sagan verður þó að teljast til þeirrar
bókmenntagreinar, enda þótt sumir fræðimenn vilji flokka hana með lai,
sem kunnastar eru hér á landi úr Strengleikum. Efni sögunnar höfðar til
aðalsmanna og heldra fólks og þeirra vandamála sem hrjá veisluglaðan lýð.
Sagan hefur verið stytt í þýðingu; ýmsum atriðum hefur verið breytt. En
konurnar í Möttuls sögu eiga að vera hluti af ímynd riddarans; þær eru
réttmæt eign hans: tryggð þeirra er sannreynd og prófuð um leið og sýnt er
fram á mannkosti riddarans sjálfs. Kvendygðirnar eru partur af sömu eigin-
leikum elskhuga þeirra, riddaranna.
Möttuls saga og kannski ekki síður afsprengi hennar, Skikkjurímur, er
sönnun fyrir því að franskar fabliaux hafi borist til landsins ekki síðar en á
14. öld. En fleiri sögur hafa ekki verið þýddar á miðöldum svo að vitað sé.
Nú er ekki kunnugt um hvort menn á 14. öld hafi verið siðavandari en á
fyrri tímum. Fyrir liggja engar traustar heimildir um afstöðu manna til
kynlífs og samskipta kynjanna. En það er óneitanlega undarlegt að ekki
skuli fleiri franskar gamansögur finnast og sú spurning vaknar hvort þær
hafi þá þegar orðið eins konar neðanjarðarbókmenntir eða eingöngu geng-
ið í munnmælum.
Það er hins vegar ljóst af tveimur sögum að íslenskir sagnamenn hafa
kunnað að notfæra sér efni úr frönskum fabliaux, en á mjög sérstæðan hátt
og verður nú ekki nákvæmlega séð hvernig áhrifin hafa borist. Onnur þess-
ara sagna er Bósa saga og Herrauðs, hin er Sigurðar saga turnara. Margaret
Schlauch benti á fyrir meira en hálfri öld, að í síðarnefndu sögunni kæmu
216