Tímarit Máls og menningar - 01.09.1989, Síða 26

Tímarit Máls og menningar
aníinu, „þá varð ég svo lífsglaður að ég missti af mér allar hömlur.“ Þór-
bergur er líka ákaflega ánægður þegar hann er með í höndunum 5000 krón-
ur - sem voru miklir peningar þá - eftir að hafa selt tvö upplög af Bréfi til
Láru.
En þrátt fyrir hömluleysi lífsgleðinnar í Graz 1929 (sem lesandinn trúir
kannski ekki alveg á) átti Þórbergur eftir að lifa langa reynslu- og bar-
áttutíð, reikull og leitandi, þangað til hann næði að semja næsta stórvirki
sitt.
Rithöfundarferill Þórbergs var mjög sérkennilegur, og er engu líkara en að
hann hafi verið lengi að gera upp við sig hvort hann ætti að gerast rithöf-
undur í alvöru. Eftir að hann missti af sér hömlurnar í Graz lét hann sér
detta í hug að setja upp verzlun í Reykjavík til þess að hafa efni á að fara
oftar til útlanda. En frá því að Bréf til Láru kom út leið langur tími svo að
ekki kom nýtt bókmenntaverk frá hendi Þórbergs. Hann ferðaðist töluvert
til útlanda þó enga ætti hann verzlunina, en einkum sinnti hann esperantó-
boðun og þjóðfræðum. Líklega hefði vel getað farið svo að bókmenntaverk
Þórbergs hefðu ekki orðið öllu fleiri.
En þá varð það, að Þórbergur, líklega að frumkvæði Helga Hjörvar, var
fenginn til að flytja erindi í útvarpið um Stefán frá Hvítadal. Þegar menn
höfðu hlustað á erindið vildu þeir fá meira að heyra, og Þórbergur sjálfur
kominn á bragðið. Samdi hann þá Islenzkan aðal, en þá voru fimmtán ár
frá því hann skrifaði Láru bréfið. Og nú kom eins og af sjálfu sér að halda
áfram með ævisöguna sem sumir kölluðu skáldsögu. En er tvö bindi voru
komin í viðbót varð endir á. Þórbergur varð staður, og varð nú ekki hagg-
að hvað ákaft sem menn kölluðu eftir framhaldi Ofvitans. Hvað því olli að
hann vildi ekki halda áfram með þetta verk, sem þeir heimtuðu nú ákafast
sem fúlsuðu við því í byrjun, er erfitt að segja. Eg hef einhverntíma ýjað að
því að honum hafi naumast þótt verkefnið samboðið sér; en sjálfur sagði
hann stundum að hann hefði ekki hugrekki til að segja þessa sögu sannleik-
anum samkvæmt, og þá væri betra að láta pennann liggja.
Hvað sem þessu líður er nú kominn tími hinna miklu rita Þórbergs -
höfuðrita hans þriggja - sem voru víst öll byrjuð annað hvort fyrir annarra
hvöt, eða óvart og eins og ósjálfrátt. Þessi höfuðrit Þórbergs eru hvert úr
sinni áttinni. Ævisaga séra Árna, Sálmurinn um blómið, og í Suðursveit.
Þessum miklu verkum verða seint gerð þau skil sem þeim sæma, en það er
víst að þegar þau voru að koma út þóttist margur skriffinnurinn þess um-
kominn að setja upp ólundarsvip.
„Það eru engin takmörk fyrir því hvað menn geta spáð illa fyrir höf-
288