Tímarit Máls og menningar - 01.09.1989, Qupperneq 80

Tímarit Máls og menningar
þaðan til að ferðast um Island í því skyni að undirbúa gerð Islandslýsingar.
Vegna peningaleysis komst hann ekki út til Hafnar aftur árin 1839-1842.
Hann ferðaðist um landið á sumrin, hafði vetursetu í Reykjavík. Betri
borgarar í smábænum Reykjavík vildu sem minnst hafa saman við hann að
sælda. Hann var embættislaus, félaus, drakk of mikið, var veikur, þung-
lyndur, erfiður.5
Heimildir um þetta tímabil benda til djúprar persónulegrar kreppu hjá
honum. Eftir að hann sleppur utan í nóvember 1842 glaðnar yfir bréfum
hans um stund, það kreppir aftur að og um mitt sumarið 1843 flyst hann til
Soro til vinar síns og starfsbróður Japetus Steenstrup.
„Þar lifði Jónas eins og blóm í eggi, starfaði allvel, og gat þess á millum
hresst sig á að aka og ríða um skógana og ganga þar við vatnið og róa um
það. Hann var þá inn mesti reglumaður“, segir Hannes Hafstein.6 „. . . og
þetta tímabil var eins og ljúfur áfangi í hinni stuttu og döpru ævi skálds-
ins“, segir Tómas Guðmundsson/
Báðar tilvitnanirnar benda til að Hannes og Tómas taki bréf Jónasar góð
og gild sem veruleika. Hvorugur skoðar bréfin sem texta eftir Jónas. Hjá
báðum er frásögn Jónasar sjálfs í bréfi til Páls Melsteðs8 tekin upp sem
sönn lýsing á „því sem var“. Meira að segja orðalagi Jónasar er haldið.
Hvorki Hannesi né Tómasi dettur í hug að hann geti verið að lýsa því lífi
sem hann „vildi að væri“ eða því lífi sem hann vill að Páll haldi að sé hans.
Bréf Jónasar eru þar með orðin „saga“ - en hvers konar saga?
I fyrstu bréfum sínum er Jónas fjöðrum fenginn og hrifinn af Soro og
íbúum hennar. I bréfinu til Páls Melsted lætur hann töluvert af kunnings-
skap sínum við Hauch og Ingemann og þeirri borgaralegu menningu og
„biedermeyer"9 sem hann sé nú hluti af.
Menntaskólinn í Soro var endurreistur árið 1822. í nýja skólanum var
aðaláhersla lögð á náttúruvísindi og nútímamál og skólinn þótti bæði nú-
tímalegur og merkilegur. Fáir nemendur voru teknir í skólann og ætlast til
að kennarar hefðu olnbogarúm til fræði- og frægðarstarfa. Menntamenn í
Kaupmannahöfn töluðu sumpart í öfund og sumpart í háði um „Soro-
aðalinn". Til skólans völdust nefnilega kennslukraftar sem gerðu Soro að
menningarmiðstöð. Frægastir voru Hauch og Ingemann, báðir áberandi í
danskri síðrómantík.
Bernhard Severin Ingemann (1789-1862) var tilfinninga- og trúmaður
mikill. Flestir norðurlandabúar þekkja sálm hans „Dejlig er jorden“ eða
„Fögur er foldin“. Ingemann var jafnvígur á allar bókmenntagreinar. Fræg-
astur varð hann samt fyrir skáldsögur sínar en sú bókmenntagrein hófst til
nýrrar virðingar á fyrstu áratugum nítjándu aldarinnar. Carsten Hauch
(1790-1872) var ljóðskáld og náttúrufræðingur og skrifaði meðal annars um
342