Tímarit Máls og menningar - 01.03.1990, Page 15

málið að hjálpa okkur, smáhópi manna
sem „hugsa öðruvísi“, að losna undan
fangelsun um stundarsakir. Það er ekki
heldur spurning um að hjálpa þessari
þjóð, Tékkum og Slóvökum, að lifa við
betri kjör, við meira frelsi. Þeir verða öllu
öðru framar að hjálpa sér sjálfir. Alltof oft
hafa þeir vænst hjálpar frá öðrum, treyst
á hjálp langtum um of, og þeir hafa alltof
oft orðið fyrir vonbrigðum. Annað hvort
hefur fyrirheitinni hjálp verið aflýst á síð-
ustu stundu, ellegar hún hverfðist í hreina
gagnstæðu þess sem búist hafði verið við.
í raun og veru er um allt annað að ræða:
Nefnilega björgun okkar allra, ekki síður
viðmælanda míns en sjálfs mín. Eða er
hér ekki um beggja hag að ræða? Eru ekki
horfur mínar, góðar eða slæmar, einnig
horfur hans, góðar eða slæmar? Var ekki
handtaka á mér árás á hann, og svik við
hann aðför að mér? Er ekki kúgun á fólki
í Prag kúgun sem kemur fram við mann-
kyn allt? Kæruleysi um það sem gerist hjá
Er ekki kúgun áfólki í Prag
kúgun sem kemur fram við
mannkyn allt?
okkur og tálvonir um það — er það ekki
undirbúningur undir samskonar eymd
annarstaðar? Er ekki eymd þeirra hinna,
forsenda eymdar okkar? Hér er ekki um
að ræða einhvern tékkneskan andófs-
mann í nauðum sem þarfnast hjálpar (ég
get sem best hjálpað mér sjálfum útúr
mínum nauðum, einfaldlega með því að
hætta „andófi"). Það sem um er að tefla er
þetta, hvað ófullkomin viðleitni hans og
örlög tákna og merkja, hvaða sögu þau
segja um ástand heimsins, örlög, tækifæri
og nauð; að hve miklu leyti þau eru eða
geta verið tilefni til íhugunar fyrir aðra
með tilliti til þess sem fyrir þá kann að
koma og þar með fyrir okkur öll; í hve
ríkum mæli þau eru viðvörun, hvatning,
lífshætta eða lærdómur þeim til handa
sem heimsækja okkur.
Eða spumingin um sósíalisma og auð-
valdsskipulag! Ég verð að viðurkenna að
mér finnst hún læðast fram úr djúpi fyrri
aldar. Ég held að spumingin sé löngu hætt
að snúast um þessa hugmyndafræðilega
og merkingarlega margþvældu orða-
leppa. Spumingin er önnur, hún hefur
dýpri merkingu og á erindi við okkur öll:
Mun okkur á nokkum hátt takast að gera
hinn náttúrulega heim að sönnum vett-
vangi stjómmálanna, gera persónulega
reynslu manna að mælistiku hlutanna,
setja siðgæðið ofar stjórnmálum og
ábyrgð ofar markmiði, fá mannlegu sam-
félagi merkingu og máli manna innihald
að nýju? Þessu fylgir að hið sjálfstæða,
gilda, heila og óskoraða „ég“ kemst aftur
í brennipunkt félagslegrar framvindu,
þetta „ég“ verður ábyrgt fyrir sjálfu sér,
enda mun það þá miða sig við eitthvað
sem því er æðra. Jafnframt er þetta „ég“
fært um að fóma einhverju, og þegar mest
á ríður, allri sinni hversdagslegu einka-
velsæld — „drottinveldi hversdagsins“
einsog Jan Patocka nefndi það — fóma
svo að lífið fái merkingu.
í raun og veru skiptir það engu sérstöku
máli hvort við, háð tilviljunarkenndum
heimkynnum, eigum í höggi við forstjóra
úr vestri eða flokksgæðing í austri; við
eigum í sama lítilmótlega en jafnframt
heimssögulega stríði við skriðþunga
ópersónulegs valds! Ef nú tekst að verja
manninn, þá er ef til vill nokkur von til
TMM 1990:1
13