Tímarit Máls og menningar - 01.03.1990, Síða 41

Eyjólfur Kjalar Emilsson
Hvaö haföi Platón á móti
skáldskap?
Árásir Platóns á skáldskapinn í Ríkinu
í Rfkinu, frægasta riti Platóns, kemur fram aö hann var andsnúinn skáldum
og taldi skáldskap óholla vitleysu. Á hans dögum voru skáld tekin alvar-
lega sem fræðarar og uppalendur. Æ síöan hafa margir taliö aö listaverk
geti haft bæöi þekkingargildi og uppeldisgildi. í greininni eru röksemdir
Platóns um þessi efni raktar og skýröar.
í frægasta og metnaðarfyllsta verki sínu,
Ríkinu, lætur Platón hetju sína Sókrates
og viðmælendur hans hugsa upp fyrir-
myndarríki, hið besta ríki allra hugsan-
legra ríkja.1 Svo er að sjá að ekkert rúm
sé fyrir skáld í þessu ríki, og virðist Platón
álíta að þau séu aðeins til óþurftar og skuli
gerð útlæg úr ríkinu nema þau fallist á
stranga og að ég hygg óaðgengilega skil-
9
mála. Sá helsti þeirra er að þau hætti að
blekkja fólk.
Margir aðdáendur Platóns sem jafn-
framt eru unnendur skáldskapar hafa átt
erfitt með að una þessum málalokum og
varla fengist til að trúa því að hinn mikli
hugsuður hafi í raun og veru verið svo
skammsýnn eða blindur að hann hafi ekki
komið auga á hið augljósa gildi skáld-
skaparins (og raunar annarra lista). Bent
er á þá óumdeilanlegu staðreynd að Plat-
ón var sjálfur mikill listamaður og mikið
skáld, sem gat brugðið fyrir sig hvers
konar stíl og sett fram hugsun sína með
stórfenglegum líkingum sem hvert skáld
gæti verið stolt af. Hvemig má það vera
að slíkur maður hafi ekki kunnað að meta
skáldskap? Hér á eftir verður leitast við
að gera örlitla grein fyrir þeim hugmynd-
um um skáldskap og listir sem birtast í
þessu höfuðverki heimspekinnar, og því
sem að baki þeim býr.
Áður en lengra er haldið er rétt að ryðja
úr vegi yfirborðslegum skýringum á þess-
ari fjandsamlegu afstöðu Platóns í garð
skáldanna í Ríkinu. Sú skýring hefur
heyrst að Platón hafi einkum haft í huga
slæman skáldskap, að hann hafi verið að
skjóta á vond skáld í samtíma sínum, en
ekki á góðu skáldin sem voru uppi fyrir
hans dag. Þetta er langsótt kenning sem
stenst ekki snefil af gagnrýni. Pví flestöll
dæmi sem Platón tekur eru einmitt frá
TMM 1990:1
39