Tímarit Máls og menningar - 01.12.1991, Blaðsíða 40

unga sinna. Athuguð hafa verið manntölin
í Suður-Þingeyjarsýslu 1890 og 1901. Þar
er sérstakur dálkur með upplýsingum um
trúarbrögð og er hin venjulega táknun „lút-
erskur", „lúterstrúar“, „lúters-“ eða „í þjóð-
kirkjunni".
Af 48 meðlimum bókafélags Ofeigs í
Skörðum og félaga voru sex erlendis í ann-
að skiptið sem áðumefnd manntöl voru tek-
in. Þeir em allir skráðir lútherskir eða í
þjóðkirkjunni í hitt skiptið. Einn félags-
maður er á hvomgu manntalinu. Af hinum
41, sem fundnir verða á báðum manntölun-
um, telja eftirfarandi menn sig hafa aðra trú
en hina hefðbundnu lúthersku þjóðkirkju-
trú við manntalið 1890:
Ásgeir Blöndal, Húsavík, fríþenkjari.
Benedikt Jónsson, Auðnum, engin.
Pétur Jónsson, Gautlöndum, friþenkjari.
Steinþór Bjömsson, Helluvaði, „gaf ekkert
í ljós um trú sína“. .
Þrír hinir fyrst nefndu töldu sig hins vegar
lútherstrúar eða í þjóðkirkjunni við mann-
talið 1901. Hér em tveir aðal-forystumenn
bókafélagsins í uppreisnarhug gegn kirkju
og trúarbrögðum við stofnun félagsins, en
virðast hafa dofnað í þeim áhuga næstu tíu
árin. Meðal hinna óbreyttu liðsmanna varð
þróunin önnur, að hve miklu leyti sem
bókakostur félagsins hefur stuðlað að
henni. Við manntalið 1901 töldu eftirtaldir
félagsmenn trúarbrögð sín önnur en hin
venjulegu lúthersku eða í þjóðkirkju:
Hólmgeir Þorsteinsson, Vallakoti, teismi.
Jón Jónsson, frá Þverá, engin trúarbrögð.
Sigtryggur Kristjánsson, Kasthvammi, frí-
þenkjari þjóðk[irkju].
Sigurður Sigfússon, Halldórsstöðum,
guðstrúar.
Sigurjón Friðjónsson, Sandi, utan k(irkju]-
fél[ags].
Steinþór Bjömsson, Litluströnd, teist.
Af 41 félagsmanni, sem athugaðir verða
við bæði manntölin, em því níu sem opin-
berlega sýna uppreisnarhug gegn viðtekn-
um trúarvenjum einhvem tíma á því
tímabili sem bókafélagið starfaði. Raunar
sýnir þetta hið sama og ráða má af öðmm
heimildum að á síðasta áratug 19. aldar var
Benedikt í mestum uppreisnarhug gegn
viðteknum lífsviðhorfum hinnar lúthersku
þjóðkirkju. Gott dæmi um það er bréf sem
hann skrifaði Valdimar Ásmundssyni 26.
des. 1893:
Eg er nú orðinn sannfærður um að það er
satt, sem ég lengi hélt að væri tómt hum-
bugg, að hvergi á landinu er eins mikið
hugsað um annað en munn og maga sem
hér í Þingeyjarsýslu, hvort sem það nú horf-
ir til gagns eða ógagns. Það er líka alltaf
[að] þynnka skelin ofan á ólgunni og löng-
unin og áræðið að vaxa til þess að brjóta
hana til fulls. Kirkjan er talsvert farin að
riða, sem betur fer. Eg gat einhvem tíma um
við yður að við hefðum hér bókafélag
(O.S.& F.). Þetta félag er með fullu lífi.
Raunar eru ekki í því nema rúml. 20 menn,
en þeir em víðs vegar um allt héraðið. Nú
á þetta félag gott bókasafn, sem ég varð-
veiti, og kaupir árlega frá 50-100 kr. virði
í útlendum bókum og tímaritum til þess að
reyna að fylgja ofurlítið með því er gerist í
hinum andlega heimi. Félag þetta hefir haft
mikil áhrif. I því eru 5 prestar, og þótt sumir
þeirra ekki vilji játa það, þá leynir sér ekki,
að lestur bókanna hefir verkað mjög á þá.
Sra Ámi var t.d. all-„intolerant“ er hann
kom hér. Nú er hann þvert á móti, og allir
bestu vinir hans hér eru algerðir fríhyggj-
endur. Aftur eru aðrir prestar, t.d. sra Jón
Arason í Húsavík og sra Matthías á Helga-

38
TMM 1991:4