Tímarit Máls og menningar - 01.12.1991, Blaðsíða 19

ar tróðu sér inn í yfirfullan fyrirlestrasalinn
til að hlusta á meistarann tala um hinn nýja
heimspeking og það hafði djúp áhrif á þá
eins og séra Ami Þórarinsson lýsir á sinn
hátt:
Þá var meira um þunglyndi en nú á tímum.
Margirskólapiltarvom þunglyndir. Það bar
kannski ekki á því á yfirborðinu. En það
kom fram í samtali pilts við pilt. Mest var
þá talað um andlegu málin, og flestir voru
efandi um tilvem guðs og annars lífs. Af
efasemdunum og tilgangsleysinu urðu þeir
bölsýnir og þunglyndir. Og þá fóru ungir
menn að fyrirfara sér. Brandes drap Bertel
Þorleifsson. Hann drap líka Sigurð Jónas-
son. Og hann drap Gísla Guðmundsson frá
Bollastöðum.4
Einn skólapilta í Kaupmannahöfn vorið
1888 var Einar Benediktsson. Það er ekki
hægt annað en sjá hve mikil líkindi eru á
milli heimspeki Nietzsche og hugsunar
Einars þó að mikið beri þar líka á milli.
Þegar Nietzsche lýsti Guð dauðan, var
honum ljóst að hin kristna menning Vestur-
landa væri langt frá að vera þar með úr
sögunni. „Eg er hræddur um að við losnum
aldrei við Guð, á meðan við trúum enn á
málfræðina,“ segir Nietzsche.s Það sem
hann á við er að guðshugmyndin hafi verið
og sé byggð inn í form hugsunar og máls
eins og hið endanlega merkingarmið eða
trygging þess að tjáning okkar hafi merk-
ingu, sé skynsamleg. „Sjálf1 mannsins,
„sál“ hans og „verund“ er honum gefin af
guði sem skapaði hann og þetta skilur hann
frá öðrum skepnum og gerir honum kleift
að tilbiðja guð. Þannig byggja hugmyndir
okkar um hinn „sanna heim“ á fölskum
forsendum og frá þeim ganga falskar rök-
leiðslur eða rökleysur vegna þess að þessi
„sanni heimur“ er oftar en ekki í beinni
andstöðu við þann „raunverulega heim“
sem við sjáum í kringum okkur, þá náttúru
sem við erum í raun hluti af. Við dauða
Guðs ættu mörg grundvallandi form hugs-
unarinnar að tæmast af merkingu, en þau
eru þama áfram og hlutverk hins nýja tíma,
hinnar nýju manneskju, er að gefa þessum
formum nýtt innihald, ekki innihald sem
beinist gegn trúnni og er þar með bundið
henni heldur annað, öðm vísi innihald,
hugsun nútímans. En hvemig er sú hugs-
un?6
Ofurmennið getur hugsað hana vegna
þess að það getur hafið sig yfir siðferði
fjöldans, brotið af sér bönd hefða og tilætl-
ana sem fjötra múginn þó að bönnin hafi
enga persónulega merkingu fyrir honum.
Hið eina siðgæði sem ofurmennið lýtur er
það persónulega siðgæði sem sprettur fram
af sjálfsþekkingu og viljanum til valds yfir
sjálfum sér. í slíku valdi og þekkingu felast
óendanlegir, óþekktir möguleikar. Ofur-
mennið er kenning. Ofurmennið er ekki til,
enginn getur sagt „ég er ofurmenni“ eða „ég
þekki ofurmenni".
Nietzsche er ljóst að hið hömlulausa, per-
sónulega frelsi sem hann hugsar sér inn í
slíkan tilrauna-mann, myndi leiða til þess
að hann segði skilið við hinn þjóðfélagslega
sáttmála. Það myndi leiða til óendanlegs
einmanaleika og persónulegrar óhamingju
en að mati Nietzsche er það margfalt betra
hlutskipti en hin smámunasama, sljóa og
hefnigjarna tilvera fjöldans sem er hneppt-
ur í andlega og efnislega þrælsfjötra af því
að hann getur ekki hugsað sér neitt skárra
og ver því fjötra sína af kappi.
TMM 1991:4
17
L