Tímarit Máls og menningar - 01.12.1991, Blaðsíða 22

við Solveigu og sjálfan sig. Aftur verða
kaflaskipti, nýr bragarháttur tekur við,
styttri vísur eða sex línur, ný rímsetning,
hraðari taktur og í fyrstu línunum má aftur
sjá hve óskýr mörkin eru á milli ljóðmæl-
anda og söguhetju hans.
Nú er ei tóm fyrir dvala og draum.
Dauðs manns hönd grípur fast um taum,
svo hesturinn hnýtur og dettur,
Hver talar hér? Ljóðmælandinn? Séra Odd-
ur? Ótti fyrsta hlutans gýs hér upp aftur,
minna bundinn eða agaður vegna þess að
formið er frjálsara og hér er sömuleiðis
erfiðara en áður að skilja orðræðu ljóðsins.
Við höfum fengið að vita í öðrum hlutan-
um að „hópurinn" sem ásækir manninn eru
ódæmdar sakir sem hann sjálfur ljær andlit
og í sektarkennd sinni og ótta. Draugarnir
eru sem sagt ekki „raunverulegir“ heldur
eru þeir persónugerfðir glæpir einstaklings-
ins og sjálfsrefsing hans. Samkvæmt því er
sýnin í þriðja hluta ljóðsins hugarburður
söguhetjunnar:
Uppgrafin stendur þar ódæðissynd,
ógnandi í götunni voveifleg mynd,
vakin af mannsins minni.
Solveig kemur ekki utan frá heldur innan úr
sálardjúpum þess sem á hana horfir.
Leikur tunglskíma hverful um hár
og helbleikar kinnar, en augu og brár
skuggar í hálfrökkur hjúpa.
úr hálsinum fellur fagurrautt blóð,
freyðir og litar hjambarða slóð.
Titra taugar í strjúpa.
Það fellur skuggi á augu myndarinnar og
brár, hún horfir á manninn innan úr myrkr-
inu. Ljósið fellur hins vegar á sundurskor-
inn háls hennar og það fossblæðir úr honum
og „titra taugar í strjúpa“. Ljóðið er orðið
„líffræðileg martröð“ eins og Matthías Við-
ar Sæmundsson kallar allra nýjustu hryll-
ingsmyndir Ameríkana.9
Myndin af Solveigu byggir á sömu fmm-
forsendum og hrollvekjur samtíma okkar.
Við lifum á tímum þar sem aðgreining sálar
og líkama er orðin merkingarlaus af því að
æ færri trúa á ódauðlega sál mannsins.
Líkaminn er orðinn hið yfirskipaða merk-
ingarmið, sem betur fer segja sumir, því
miður segja aðrir.
Frumforsendur hryllingsmyndanna eru
ofbeldi og eyðilegging að sögn Matthíasar
Viðars. I eldri myndunum er teflt saman
andstæðunum: sterkurgegn veikum, sjúkur
gegn heilbrigðum, villimennska gegn sið-
menntun. I nýrri myndunum leikur hins
vegar vafi á hver sé sjúkur og hver heil-
brigður í nútímaþjóðfélagi sem er grimmt,
ósiðmenntað og óskiljanlegt.
Trúin á að hið góða muni sigra hið illa
hefur verið missterk í hrollvekjunum frá
einu tímabili til annars og einlægt hefur hún
átt undir högg að sækja á tímum þjóðfélags-
legs umróts og gildisupplausnar. Þetta má
glöggt sjá í nútímahrollvekjum, segir
Matthías Viðar, þar sem ofbeldið er orðið
blindara og viðbjóðslegra en nokkru sinni.
Hvorki morðinginn né áhorfendur hafa sér-
stakan áhuga á fortíð eða framtíð fómar-
lambsins, persónuleika eða sál þess sem
drepinn er. Það leikur vafi á að fómarlamb-
ið sé manneskja eða hlutur eða skipti máli
yfirleitt.10
Þegar markalínur samfélagsins verða
óskýrar eða hverfa, ógnar það alls konar
viðmiðunum hugverunnar en óttinn sem
20
TMM 1991:4