Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.12.1991, Blaðsíða 18

Tímarit Máls og menningar - 01.12.1991, Blaðsíða 18
Hleypir skeiði hörðu halur yfir ísa, glymja jám við jörðu, jakar í spori rísa.2 Takturinn er hraður og hörkulegur, tvíliðir eru ráðandi. Skeið hestsins er endurskapað í hrynjandi fyrstu þriggja erindanna. Hljóm-list málsins er löðuð fram og nýtt til hins ýtrasta, fyrst í hörðum hljómi áherslu- atkvæða fyrri hlutans: „hleypir“, „hörðu“, „jám“, ,jörðu“ en þó enn meira í seinni hluta erindisins þar sem skáldið endurskap- ar más dýrsins og vindhviðurnar sem þjóta í faxi þess með því að nota önghljóðið [sj tvisvar í hverri línu: Hátt slær nösum hvæstum hestur í veðri geystu. Gjósta af hjalla hæstum hvín í faxi reistu. Sviðsetningin heldur áfram og verður æ stílfærðari: það er rof í skýjabakkanum og ein stjama starir á „mannsins för“ eins og brostið auga. Niðri á jörðinni er annað rof, vök á dýi. Þar er annað auga sem starir. Hvers auga er það? Er það auga jarðarinnar, auga undirdjúpanna, auga dauðans? Þetta auga er hins vegar ekki brostið, heldur vakir það „vel, þótt aðrir sofi“. Myndin skapar sterkan óhugnað vegna þess að í henni eru hefðbundnar myndir, eins og „auga guðs“, teknar og gefið nýtt, umsnúið, guðlaust innihald. Auga guðs vakir ekki yfir mönnunum, það er brostið. Auga undirdjúpanna vakir hins vegar undir för mannsins. Allt er jafn ótryggt í þessari mynd; „jakar í spori rísa“, himinninn opnast, jörðin opn- ast, yfirborðið er brostið. Með yfirborðinu bresta mikilvægustu viðmiðanir mannsins um það hvað sé inni og hvað úti, hvað sé fyrir neðan og hvað fyrir ofan. í þriðja erindinu er þessari martröð fram haldið með enn meiri umsnúningi eða fram- andgervingu á náttúrunni sem enn var í augum flestra Islendinga sköpunarverk Guðs. Annars vegar við stökkvandi hestinn eru Héraðsvötn „í klaka kropin“, á milli þess að vera yfirborð og djúp, hins vegar eru fjöllin, sprungin og gapandi, bæði yfir- borð og djúp, og þau senda örvæntingu mannsins aftur til hans í tilfinningalausu bergmáli hófaskellanna sem segja: „Dæmd- ur maður ríður.“ Okkur er ljóst eftir þennan magnaða, stíl- færða inngang að þjóðsagan um hvarf séra Odds frá Miklabæ er aðeins efni eða tilefni til að fjalla um menningar- og sálfræðilegar afstæður sem varða ekki aðeins séra Odd, heldur tilvist mannsins á jörðunni eða „mannsins för“ og tilgang eða merkingu hennar yfirleitt. Oft hafði slíkra spuminga verið spurt áður, en margt hjálpaðist að við að gera tilvistarkreppu ungs fólks undir lok síðustu aldar angistarfyllri en áður hafði sést í bókmenntum einnar kynslóðar á ís- landi. Nútíminn var að ríða í hlað. Níetzsche Ahrifa Friedrichs Nietzsche gætti mjög í bókmenntaumræðu á Norðurlöndum undir lok aldarinnar. Oft einkenndist sú umræða minna af því sem Nietzsche hafði skrifað, en því sem menn héldu að hann hefði skrifað.3 Georg Brandes hafði hins vegar lesið Nietzsche og varð einn af þeim fyrstu til að hylla hann í frægum fyrirlestrum sem haldnir voru í Kaupmannahöfn í apríl og maí 1888. Nokkrir íslenskir Hafnarstúdent- 16 TMM 1991:4
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116

x

Tímarit Máls og menningar

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.