Tímarit Máls og menningar - 01.12.1991, Blaðsíða 30

landráð. Allir austur-þýsku rithöfundarnir
sem hann hafði gefið út vissu að hann var
saklaus en samt var enginn þeirra reiðubú-
inn að vitna honum í vil. Þegar ég talaði við
Janka varð hann svolítið æstur á meðan
hann rifjaði þetta upp.
Því hefur stundum verið haldið fram að
Austur-Þýskaland hafi á fyrstu árum sínum
verið land rithöfunda. Það er ofurlítið sann-
leikskorn í þessu því þeim rithöfundum sem
komu úr útlegð frá Moskvu, Mexíkó og
Bandaríkjunum var mikið hampað. Jo-
hannes R. Becher — eitt frægasta skáld
expressíónismans — var gerður að menn-
ingarmálaráðherra, Heinrich Mann var
skipaður forseti Listaakademíunnar, Anna
Seghers tekin í dýrlingatölu og Bertolt
Brecht fékk glæsilegt leikhús til umráða.
Bókaútgáfa hlaut að standa með talsverð-
um blóma í slíku landi. Og það gerði hún
líka þótt ekki ættu höfundar á borð við
Franz Kafka og James Joyce upp á pall-
borðið hjá valdaklíku flokksins. Walter
Janka varð fyrstur þýskra bókaútgefenda til
að gefa út heildarsafn með verkum Thom-
asar Manns. Hann gaf út bækur eftir Emest
Hemingway, Lion Feuchtwanger og Hall-
dór Laxness og ennfremur ritverk eftir
Emst Bloch og Georg Lukács.
Auk þess gaf hann út skáldsögur, ljóð og
ritgerðir eftir fjöldann allan af austur-þýsk-
um höfundum, þar á meðal Önnu Seghers
og Johannes R. Becher.
I Vestur-Þýskalandi ríkti aftur á móti tor-
tryggni gagnvart rithöfundum og skáldum.
Þetta var á dögum efnahagsundursins og
Vestur-Þjóðverjum var illa við að vera
minntir á fortíðina. Þeir áttu til að mynda
erfitt með að fyrirgefa Thomasi Mann ræð-
ur sem hann hafði flutt í Ameríku á stríðs-
árunum gegn Þjóðverjum. Mann settist að
í Sviss eftir stríð og fékk heldur kuldalegar
móttökur þegar hann heimsótti Vestur-
Þýskaland. Enda vom vestur-þýskir útgef-
endur lengi tregir til að leggja í þá
fjárhagslegu áhættu að gefa verk hans út í
heild sinni. Sömu sögu er að segja af Alfred
Döblin en hann fór aftur í „útlegð" eftir að
hafa búið um hríð í Vestur-Þýskalandi eftir
stríð og flutti aftur til Frakklands. Vestur-
þýskir bókaútgefendur þorðu ekki að gefa
út stafkrók eftir Heinrich Mann af ótta við
að fá á sig kommúnistastimpil og þeir lögðu
heldur ekki í að gefa út Mephisto eftir Klaus
Mann. Bertolt Brecht var líkt við nasistann
og melludólginn Horst Wessel í vestur-
þýskum dagblöðum, Gúnther Grass fékk þá
einkunn fyrir Blikktrommuna að hann væri
klámhundur og Heinrich Böll fékk víst að
heyra oftar en einu sinni að hann væri land-
ráðamaður.
En ekki er þar með sagt að allt hafi verið
í lukkunnar velstandi í Austur-Þýskalandi.
Uppreisn verkamanna í Berlín sumarið
1953 ber vitni um að svo hafi ekki verið og
sömuleiðis ofsóknir gegn þeim félögum
kommúnistaflokksins sem þóttu of vest-
rænir í hugsun. Orðið „Kosmopolit“ heyrð-
ist oft á þessum ámm og var notað sem
skammaryrði. Stalín hafði raunar alltaf haft
hom í síðu þeirra flokkssystkina sinna sem
höfðu verið í útlegð í Bandaríkjunum eða
Mexíkó á stríðsámnum. Þegar svo rúss-
neska leyniþjónustan kom þeim orðrómi af
stað að maður að nafni Noel Field væri
amerískur njósnari var það skilið sem merki
um að nú yrði látið til skarar skríða gegn
„heimsborgurunum“. Noel þessi Field var
Ameríkani sem hafði safnað miklu fé handa
spönskum lýðveldissinnum til að berjast
gegn fasistahyski Frankós og á stríðsárun-
um hafði hann verið hjálparhella ótal útlaga
28
TMM 1991:4