Tímarit Máls og menningar - 01.12.1991, Blaðsíða 113

Gnitaheiði, Mér dvaldist of lengi, ádeiluljóð
(175), jafnvel þótt það orð sé þarmeð skilgreint
upp á nýtt. Yfirleitt hefði Páll mátt gera frekari
skil ekki aðeins samfellunni heldur því sem á
milli ber og fylgir nýjum yrkisefnum á síðari
hluta skáldskaparferils Snorra Hjartarsonar.
Efni og form
Bók Páls Valssonar skiptist í fjóra meginkafla.
Fyrsti kafli fjallar um æskuverk Snorra, einkum
skáldsöguna H0it flyver ravnen sem reynist
bera í sér ýmsar hugmyndir og einkenni sem
síðar birtast fullmótuð í ljóðunum. Þá er í af-
mörkuðum köflum fjallað um þróun forms, þró-
un myndmáls og stíls og hugmyndalega þætti
og jafnan fikrar höfundur sig frá einni bók
Snorra til annarrar. Þannig eru /orwtilraunir
hans raktar í átt til meiri hnitunar og miðleitni,
fárra, drátthreinna mynda sem nái fullkomnun
með Laufi og stjörnum. Niðurstaða höfundar er
sú að með þeirri bók
virðist sem Snorri Hjartarson hafí fundið sér
form sem rúmaði flesta kosti hans sem ljóð-
skálds, og mikilvæg leit hans og tilraunir
með form höfðu beinst að. (54)
Af sjálfu leiðir að þróun myndmáls og stíls
hlýtur að vera samstfga slíkri þróun í bragarhátt-
um og byggingu, enda er ekki laust við endur-
tekningar og skaranir milli þessara tveggja
kafla (fremur en annarra). Myndmálskaflinn
hefst annars á prýðilegri umfjöllun um það sem
nefnt er „hlutlæg samsvörun tilfinninga", þ.e.
nánast hvemig skáldið notar náttúruna til að
endurspegla tilfinningalíf ljóðmælanda. I þess-
um kafla rekur maður sig hins vegar á óná-
kvæma hugtakanotkun. Hugtakið hluti í stað
heildar (pars pro toto) hefur ákveðna merkingu
í stílfræði og bókmenntarýni. Dæmi slíks eru
hvítir vœngir í samnefndu kvæði og vísuorðin:
„Þau nálgast seglin blá sem blóm í hlíð“ í Nú
greiðist þokan sundur. Páll notar þetta hugtak
um það þegar „skáldið beinir á táknrænan hátt
sjónum að einhverju tilteknu fyrirbæri, oft
„smávinum fögrum““ (66). Til dæmis um þetta
nefnir hann síðari hluta ljóðsins Þjófadalir og á
þá væntanlega við eftirfarandi upptalningu:
þar gárar lindir gola rök og þýð,
þar gróa fjólur, murur, klukkublóm
við sólrautt grjót í sumargrænni hlíð.
Við sama stílbragð kennir hann fuglinn í sonn-
ettunni Varþá kallað (71). Almennt virðist höf-
undur skilgreina hugtakið þannig að það sé sýn
hins stóra í hinu smáa (68), og fer það þá að taka
yfir allvítt svið í öllum skáldskap. Aðeins drep-
ur höfundur á það stflbragð sem kalla mætti
samskynjun (synaesthesi), þ.e.a.s. þegar leikið
er á mörg skynsvið samtímis. Forvitnilegt hefði
verið að rekja „þróun“ þessa stílbragðs sem
birtist víðar en maður heldur, t.d. má greina það
í ljóðlínunni sem myndar heiti bókarinnar. Höf-
undur tilfærir aðeins hið alkunna dæmi: „Ég
teyga hljómdýrð þína þyrstum augum“ (67).
Orðrétt tilvitnun í Hannes Pétursson á eftir er
hálfklaufaleg, því orð hans (um Jónas) eru ekk-
ert annað en endurómur af þessari ljóðlínu
Snorra.
Höfundur fylgir eftir athugun Sverris Hólm-
arssonar á Kvœðum með því að telja litarorð í
síðari bókum Snorra, og er gott svo langt sem
það nær. Þar saknar maður þó frekari úttektar.
Hvemig blandar Snorri litum saman á mismun-
andi tímaskeiðum? Má greina eitthvert mynstur
í því hvemig hann notar litarorð í óeiginlegri
merkingu, o.s.frv. Aldrei hefur verið gerð nein
heildarúttekt á orðasamsetningum Snorra og
Páll Valsson lætur nægja að nefna nokkur dæmi
um þær (85). Sama er að segja þegarrætt er um
„þau smekklegu blæbrigði tungunnar sem
Snorri leikur svo fimlega á og telja verður að-
alsmerki ljóðstíls hans“. Þar er enga umfjöllun
að finna heldur aðeins tilnefnd strjál dæmi, af
alls konar tagi: myndhverfingar (tumklukkur
kurla líf okkar, fuglar hranna loftið stefjum),
samsetningar (hrotgjörn sprek, angrátt hjarta),
orð sem geta ekki talist sérlega sjaldgæf, en vel
valin í samhengi sínu (les saman sprek, hemað
TMM 1991:4
111