Tímarit Máls og menningar - 01.12.1991, Blaðsíða 91

endursögn minni. Þegar Platón lýsir hinum
ósiðuðu fjallabúum sækir hann orðalag sitt
til Hómers: „hvorki höfðu þeir ráðstefnur
né lög“. Og það sem á athygli skilda, að ég
hygg, er að ráðstefnur og lög skuli fylgjast
að. Hinir fornu Gyðingar þáðu lög sín af
Guði: einn þeirra gekk upp á fjall og las
þeim síðan boðorð sem hann hafði fengið
augliti til auglitis við almættið. Forfeður
okkar hér á Norðurlöndum þáðu lög sín frá
forfeðrunum eins og fjallabúar Platóns.
Þegar ríki var stofnað á íslandi var ekki
haldin ráðstefna til að setja því lög, heldur
var maður sendur til Noregs til að finna
gömul og góð lög, og því eldri sem þau voru
þeim mun betri þóttu þau. Þetta er reyndar
algengasta aðferð við lagasetningu á ís-
landi enn í dag: það eru sótt lög til Dan-
merkur, Noregs eða Svíþjóðar og þýdd á
einhvers konar íslenzku. Bráðum verður
heldur farið til Briissel eftir lögum ef að
líkum lætur. En Grikkir höfðu ráðstefnur til
að setja lög, og orðið „nomos“ sem merkir
lög í máli þeirra merkti líka mannasetning-
ar. Þeir gerðu því strangan greinarnrun á
náttúru og lögum — fýsis og nomos — og
settu saman heilmikla heimspeki í kringum
þennan greinarmun.
Nú virðist nærtækt að geta þess til að
hugmyndaheimur Grikkja kringum ráð-
stefnur og þar með rökræður, og lög sem
menn hugsuðu upp og settu sér síðan í ljósi
rökræðnanna, hafi haft eitthvað með það að
gera að með tímanum tóku þeir að rökræða
alla hluti en ekki bara borgarmálefni á
hverjum stað, og hugsa svo upp hinar fjöl-
breytilegustu kenningar um þá í ljósi rök-
ræðnanna. Kannski má þá varpa því fram
að grísk heimspeki hafi að einhverju leyti
sprottið af grískum samfélagsháttum, og
það hafi einkum verið rökvísin og rökræð-
umar í samfélaginu sem báru þann dýrlega
ávöxt sem grísk heimspeki eins og heim-
speki Anaxímandrosar var og er.
A tuttugustu öld virðist skemmtunin af
iðkun hinnar skáldlegu rökvísi, og ennþá
heldur trúin á mátt raka í þjónustu við sann-
leikann og réttlætið, vera tómur barnaskap-
ur hjá hinum fomu Grikkjum. Hvað hefur
ekki blóði drifin saga okkar leitt í ljós um
magnleysi skynseminnar? Eða þjóðmála-
þvargið frá degi til dags? Samt kviknar
þessi bamaskapur um stund í hverri kyn-
slóð öld fram af öld hér á Vesturlöndum, og
verður jafnvel að eldi. Þegar það gerist, og
kannski oftar, er vert að minnast manna eins
og Anaxímandrosar frá Míletos sem fyrstir
38
tendruðu þann eld.
1. Diogenes Laertius. Lives of Eminent Philosoph-
ers (Hick). Cambridge, Massachusetts (Harvard
University Press) 1938. II, 1. Þess berkannski að
geta að Anaxímandros er talinn fæddur fyrir 600
fyrir okkartímatal, kannski um 610. Hann viröist
hafa búið lengst af í borginni Míletos á strönd
Litlu-Asíu þar sem nú er Tyrkland. Þar bjuggu
Þales kennari hans og Anaxímenes nemandi hans
líka.
2. Herodoti Historiarum Lihri IX (Dietzsch/Kallen-
berg). Leipzig (Teubner) 1899 og 1901. II. Bls.
109.
3. G.S. Kirk og J.E. Raven. The Presocratie Philo-
sophers. A Critical History with a Selection of
Texts. Cambridge (Cambridge University Press)
1960. Bls. 99. Eftir Suda (Suidas) undir „Anaxí-
mandros“.
4. Hermann Diels og Walther Kranz. Die Fragmente
der Vorsokratiker /-///. Berlin (Weidmannsche
Verlagsbuchhandlung) 1960-1961.
5. Kirk og Raven (op.cit.). Bls. 109.
6. J.B. Wilbur og H.J. Allen. The Worlds ofthe Early
TMM 1991:4
89