Tímarit Máls og menningar - 01.12.1991, Blaðsíða 44

hann eigi, — heldur þannig, að framför
mannkynsins og vilji mannfélagsins í þessu
lífi væri tilverunnar æðsta mark og mið, og
skapaði hann orð, sem síðan er búið að fá
borgararétt í heimspekinni og í sér felur
sanna kristilega hugmynd, altruismus, við-
leitni kærleikans að vinna fyrir aðra og
byggja út síngiminni. Honum fylgdi hjá
Bretum J. S. Mill og hefir þeirra kenning
síðan verið kölluð positivismus. A Þýska-
landi rann af sömu rótum upp heimspeki
Schopenhauers og Hartmanns, hinn svo
nefndi pessimismus eða örvæntingarlær-
dómur. Báðir finna góða röð og reglu í ríki
náttúmnnar, í athöfnum og lífi dýra, fugla,
jurta o.s.frv., en þegartil manneskjunnarog
mannlegrar skynsemi kemur, þá virðist
þeim allt fara aflaga, og að „sköpunarverk-
ið borgi sig ekki!“16
í framhaldi af þessu taldi Grímur „[...]
ekki ómerkilegt að hjá Bretum, svo trúræk-
inni þjóð, skuli einmitt hafa komið upp þeir
þrír miklu natúralistar, Darwin, Huxley og
Herbert Spencer.“17 Hann rakti nokkuð
kenningar þeirra og sagði síðan:
Og nú siðalærdómurinn, sem öllum
heimspekistefnum og öllum trúarbrögðum
bæði fomum og nýjum í höfuðefninu hefir
komið nokkurn veginn saman um ágrein-
ingslítið? Um hið góða og sanna, um dygð,
skyldu og samvisku, sem annars er varla
teljandi meiningarmunur um — hvað verð-
ur um þetta allt hjá natúralistunum? — Þeir
hafa engan siðalærdóm, þó þeir aldrei nema
reyni fyrir siðasakir að fleyga siðalærdóm
(Ethik) inn í félagsfræði sína (Sociologi).
Og hvemig eiga þeir að geta haft nokkra
siðfræði? Alheimurinn, og mannlífið með,
er hjá þeim vél, sem fyrir afvindu (evolu-
tion) náttúruaflanna, fýsnanna og tilhneig-
inganna gegnum „baráttu lífsins“ erfiðar
áfram, eftir innri nauðsyn, til meiri og meiri
holdlegra framfara, rýmir burt (eliminates)
því veikara, en útvelur og knésetur (selec-
tiorí) hið sterkara; eins konar kynbótavél
jurta, dýra, manna og mannfélaga í hold-
legu, líkamlegu og veraldlegu skyni. En —
gjörir þessi vél hinn einstaka mann eða
mannfélagið betra í andlegan máta? Hún
þekkir og notar baráttu lífsins til þess að
efla dugnað og atorku dýra og dýrakynja,
manna og mannfélaga í því verklega. En —
þekkir hún annað stríð, sem meiri þýðingu
hefir fyrir mannsins anda, stríðið milli
holdsins og andansl — Undir sigrinum í
þessu stríði er þó siðferði mannsins komið.
Þessa baráttu taka natúralistamir ekki til
r r 18
greina, [-------].
Grímur taldi það „[...] gleðilegt tímanna
teikn, að á þessum aldamótum er farinn að
kvikna straumur gegn kenningum natúr-
alistanna bæði á Frakklandi og Eng-
landi.“ Hann rakti síðan nokkuð kenn-
ingar Balfours, sem hann kvað sig ekki öllu
leyti sammála, en sagði að lokum:
Annað mál er það, að þessi natúralismus
er ljós vottur þess, að fróðleiki og skarp-
leiki hrökkva eigi til að ráða gátur tilver-
unnar. Þar skal meira til, þá innri skyggni
(intuition) sem sé, er Guð sér í lagi hefir
gefið sínum útvöldu meðal vísinda- og fag-
urlista-manna. Þessi skyggni, sem Platon
kallaði þriðja augað sitt, gjörir þá fundvísa
í ríki andans og náttúrunnar; hún gjörði það
að verkum, að Kepler fann lögin, sem við
hann eru kennd, fyrir gangi himintungl-
anna, að Newton fann aðdráttaraflið
(gravitation), að Leverrier vissi af plánetu
á himninum, sem hvorki hann né aðrir
höfðu séð, að Beethoven, þótt hann væri
heymarlaus, heyrði innra og skrifaði niður
þau fegurstu sönglög, að frægir læknar hafa
gjört sínar þörfustu uppgötvanir o.s.frv., og
þessa skyggni þarf, ekki til að trúa yfir
höfuð, en til þeirrar lifandi trúar, sem sér
42
TMM 1991:4