Tímarit Máls og menningar - 01.09.1993, Blaðsíða 19

í dagblöðunum. Seinni villan yrði argari
þeirri fyrri. En það er auðvitað mjög þýð-
ingarmikið að vera maður til þess að stað-
festa atburði, staðfesta að þetta og þetta hafi
gerst og draga síðan af því ályktanir. Aftur-
ámóti verð ég ekki var við neina hugsjóna-
stefnu hér á landi núna, eins og þú ert að
taia um. Kannski vita pólitíkusamir eitt-
hvað um hana. Það er eitthvað allt annað
sem skiptir máli núna. Ég vík þessu frá
mér.“
***
Grípum næst niður í viðtal sem Svíinn Har-
ald Gustafsson hafði við Halldór sumarið
1980 og birtist í Bonniers Litterera
Magasin árið 1981, en Aðalsteinn Ingólfs-
son snaraði glefsum í Dagblaðið, 10. nóv-
ember sama ár:
„I Skáldatíma gerirðu upp sakirnar við sov-
étkommúnismann og gerist talsmaður eins
konar húmanísks sósíalisma, ekki satt?“,
segir Gustafsson.
„Hvers vegna í ósköpunum þurfa menn
að dragnast með svona frasa og merki-
miða? Það eru bara blaðamenn sem þurfa
að nota þá. Ég er búinn að vera kaþólskur
frá 1923. Það er allt og sumt!“
En Gustafsson gefst ekki upp:
,,Þú tókst mikinn þátt í pólitískri umræðu
á sínum tíma, t.d. með Rauðum pennum og
eftir stríðið þegar Keflavíkurherstöðin var
mikið umdeild.“
„Ég skal viðurkenna að mér stóð ekki á
sama um Keflavíkurstöðina,“ segir Lax-
ness. „Þótt ég hafi enga fordóma gagnvart
Bandaríkjamönnum, ég bjó í Bandaríkjun-
um í áraraðir. En ég get ómögulega tekið
ábyrgð á öllum þeim skoðunum sem ég hef
haft um dagana. A fjórða áratugnum trúðu
margir okkar því að eitthvað væri að gerast
í austri sem mundi breyta heiminum til hins
betra. En við sáum fljótt að okkur. Því eru
menn að fjargviðrast út af þessu?“
„En hefur þú sem rithöfundur ekki póli-
tískar skoðanir?“ spyr Gustafsson.
„Pólitík“, fnæsirskáldið. „Pólitík er eins
konar óhreinindi. Hafi maður einu sinni
lent með skóna ofan í henni verða þeir víst
seint hreinir.“
„Ég meina, hefur þú ekki þörf fyrir sam-
félagsvitund sem rithöfundur?"
„Samfélag, hvað er nú það? Ég er búinn
að týna því hugtaki úr mínum orðabelg. Ég
skil það ekki. Pólitíkusarnir hljóta að hafa
fundið það upp. Ég veit ekki til þess að
„samfélag“ hafi nokkru sinni orðið til á
þessu skeri. . . Ég held að þetta hugtak sé
nýtt af nálinni. Ætli það hafi ekki verið
einhver á upplýsingaöldinni sem fann það
upp? Ég væri ekki hissa ef Rousseau væri
ábyrgur fyrir því. Rousseau er svo fjarska
leiðinlegur
„En til hvers eru þá bókmenntir? Hvers
vegna skrifa menn?“ spyr Gustafsson.
„Þetta er týpisk skandinavisk spuming“,
segir Laxness. „Þið eignuðust ekki bók-
menntir fyrr en á 18. öld og vitið ekki
fyllilega hvað þið eigið að gera við þær. Hér
á íslandi höfum við skrifað í 900 ár. Hér
spyija menn ekki svona. Bókmenntir hafa
hér ætíð þótt sjálfsagðar. Þær hafa á stund-
um gengið fyrir mat og drykk. Fólk hefur
hér verið fátækt og soltið, en það hefur
alltaf skrifað. Og við vorum í nánu menn-
ingarlegu sambandi við meginland Evrópu
þangað til Danir tóku fyrir það á 16. öld og
tóku sjálfir að sér að mennta Islendinga.“
í lokin spyr svo Gustafsson skáldið hvað
hann sé með á prjónunum.
„Lesandinn má alls ekki vita fyrirfram hvar
hann hefur mig. Það hringdi til mín blaða-
maður um daginn og spurði um hið sama.
Ég tjáði honum að hann hlyti að hafa hringt
í skakkt númer, hér væri engin fabrikka,
TMM 1993:3
17