Tímarit Máls og menningar - 01.09.1993, Page 106

þeim, sem á þurfa að halda. Þá geta tafir af þessu
tagi haft annan óbætanlegan skaða í för með sér.
í formála að Skálholts-skýrslunni skýrirHörður
Ágústsson frá því, að við gröftinn hafi grunnur
óþekktar byggingar norðan dómkirkjustöpuls
komið upp, en ekki hafi tekist að finna skýrslu
um rannsókn hans. S vo löngu eftir að verkið var
unnið er óhugsandi að fylla í slíka eyðu. Dráttur
á borð við þennan er því óviðunandi og má ekki
endurtaka sig.
Annað bindi bókaflokksins, Skálholt; Kirkjur,
er mjög frábrugðið fyrsta bindi og er í eðli sínu
gagnabanki yfir sögu allra þeirra níu kirkju-
bygginga, sem taldar eru hafa staðið í Skálholti
fyrir daga þeirrar dómkirkju, sem þar er nú.
Ritið hefst með kafla um sóknarkirkjuna, er
stóð á staðnum 1851-1956 og lýkur með stuttri
greinargerð um kirkju þá, sem Hungurvaka seg-
ir Gissur hvíta hafa reist á jörð sinni í kjölfar
kristnitöku, en er að öðru leyti óþekkt. í ritinu
eru birtar í máli og myndum allar þær leifar og
lýsingar, sem til eru frá hinum horfnu kirkjum.
Á síðum bókarinnar gefur að líta myndir, sem
sýna allt frá skráalaufum og hurðajárnum upp í
útlitsmyndir af heilum kirkjum. Þar sem sam-
tímalegu efni sleppir, taka við teikningar, sem
unnar hafa verið út ffá lýsingum í fornum skjöl-
um og rannsóknum á fornum byggingum er-
lendis, einkum norskum stafkirkjum, sem
skyldastar hafa verið miðaldakirkjunum í Skál-
holti. Á sama hátt tekur textinn til bygginganna
frá hinu smæsta til hins stærsta. Höfundur hefur
víða leitað fanga í rit sitt og birtir efni heimilda
víða orðrétt. Virðist ólíklegt að nokkrar heim-
ildir, sem máli skipta, eigi eftir að koma í ljós
og raska þeirri mynd, sem hann dregur upp. Á
stöku stað orkar ef til vill tvímælis, hvort gengið
hafi verið of langt í orðréttri birtingu heimilda.
Sérstaklega kemur þetta fram, þegar fjallað er
um muni, sem enn eru til. Höfundur bregður þá
tíðum á það ráð, að birta eldri lýsingu orðrétta
og síðan fyllri lýsingu, frumsamda. I sumum
tilvikum getur hér orðið um nokkrar endurtekn-
ingar að ræða.
Þar sem um svo víðtæka heimildavinnu er að
ræða, reynir mjög á tilvísanir til heimilda og
hjálpargagna í þessu bindi. í því efni hefur
höfundur nokkuð flókinn hátt á, þar sem fyrir
koma tilvísanir inni í samfelldum texta, tilvís-
anir í lok tilvitnana eða efnisgreina og tilvísanir
í aftanmálsgreinum. Fyllra samræmi í þessu
efni hefði verið æskilegt.
Rit það, sem hér liggur fyrir, er veigamikill
þáttur í stórmerkum rannnsóknum á fornum
byggingum og byggingartækni hér á landi, sem
Hörður Ágústsson hefur stundað á undanföm-
um áratugum og birt niðurstöður af í fjölmörg-
um greinum og ritgerðum. Má ugglaust telja, að
niðurstöður hans séu meðal merkustu nýjunga í
íslenskri menningarsögu um langt skeið. Hafa
þær enda gjörbreytt hugmyndum manna um
gerð fomra húsa hér á landi, sem löngum voru
reyndar mjög óljósar. Á þetta ekki síst við um
kirkjur, sem voru um langt skeið helstu og jafn-
vel einu viðhafnarbyggingar þjóðarinnar. Er í
raun undravert, hve nákvæma grein honum
tekst víða að gera fyrir hinum horfnu mann-
virkjum í máli og myndum, oft á grundvelli
brotakenndra heimilda. Dæmt af leikmann-
ssjónarhóli virðast túlkanir hans og skýringar
almennt trúverðugar og niðurstöður traustar.
Þess ber þó að geta, að „fomhúsafræði" er um
margt flókin grein og um hana verður ekki
fjallað á læsilegan og skilmerkilegan hátt, án
þess að notuð séu fjöldi sérhæfðra hugtaka og
tækniheita, sem ókunn eru og framandi fyrir
,,óinnvígða“. Af þeim sökum hefði verið nauð-
synlegt, að atriðisorðaskrá með skýringum
fylgdi þessu bindi. Þá hefði það auðveldað
mönnum lesturinn, ef ffamarlega í ritinu hefði
verið almenn yfirlitsritgerð um það byggingar-
lag, sem helst kemur við sögu í hinum fornu
kirkjum (einkum stafverkstæknina), ásamt
skýringarmyndum, er meðal annar sýndu heiti
hinna ýmsu byggingarhluta og viða. Slíkt efni
er vissulega að finna í bókinni, en það er dreift
innan um lýsingar á einstökum kirkj um og kem-
ur stundum of seint til að nýtast til fulls.
Almennt er ritið skrifað af öryggi og kunn-
áttu. Þegar höfundur er kominn út fyrir sérsvið
sitt, getur hugtakanotkun þó nokkuð orkað tví-
mælis. Á bls. 105 segir höfundur til að mynda:
„Upp úr 1880 fer að komast los á sóknarskipan
hérlendis. Kirkjum erskákað milli sóknaeðaþá
þær eru hreinlega lagðar niður“ Síðan rekur
hann breytta stöðu Skálholtskirkju við flutning
biskupsstóls frá Skálholti og gerir grein fyrir
því, hvaðan kirkjunni var þjónað. Sóknarmörk-
104
TMM 1993:3