Tímarit Máls og menningar - 01.09.1993, Side 54

Danilo Kis
Predikum í eyðimörkinni
Mér virðist sem þróun serbneskra sagna-
skrifa hafi verið hægfara eftir síðari heims-
styrjöldina, en að þau hafi af og til tekið
sársaukafull hliðarspor þegar einstaka bók
eða hæfileikahöfundur vakti stundarat-
hygli. Það var eins og þessir fáu hæfileika-
menn væru smátt og smátt að feta sig nær
Evrópu og opna sig betur fyrir henni um
stund. Þetta var eins og leynileg og ómeð-
vituð tilraun nokkurra einstaklinga til að
slíta sig frá natúralismanum, raunsæinu og
þjóðfélagsraunsæinu, stefnum sem þröngv-
uðu ákveðnum tilgangi upp á bókmenntim-
ar og gáfu þeim ákveðið vægi. Þetta er það
sem gagnrýnendur, sem hafa drukkið í sig
hagnýt skrif manna á borð við Skerlis,
Svetozar Marcovic, Herzen, Dobroljúbov
eða Hippolyte Taine, telja vera hina einu
sönnu kenningu og halda áfram að messa
yfir höfundum að bókmenntimar eigi að
vera „spegill mannlífsins“. Þeir em alltaf
jafn sannfærðir (rétt eins og margir rithöf-
undar) um lækningarmátt bókmenntanna
og að þær hafi í senn menningarlegt og
sögulegt gildi. Þrátt fyrir þetta tekst þeim
sem betur fer ekki að koma í veg fyrir að
skáldverk komi út með nokkuð reglulegu
millibili. Þessi hugsunarháttur skýrir hvers
vegna fjölbreytni í serbneskum sagnaskrif-
um eftir stríð er ekki meiri en raun ber vitni.
Og reyndar rökkuðu gagnrýnendur allar
bækur sem skrifaðar voru með nútímaað-
ferðum niður um leið og þær komu út.
Rökin voru þau að við hefðum ekki efni á
því, eins og Evrópumenn, að hafa svo fjöl-
skrúðuga bókmenntaflóru því við værum
nánast ólæsir ennþá (rétt eins og ólæsir
menn gætu eitthvað frekar lesið „afþrey-
ingarbókmenntir“!). Og að í nafni þessarar
vanþróuðu menningarleysu bæri okkur
skylda til að halda okkur við það sem al-
mennt var talið okkar eigin hefð (vegna
hinna slavnesku tengsla við Rússa megum
við náðarsamlegast halla okkur upp að
þeim). Eina raunverulega samfellan í
serbneskum sagnaskrifum er í mínum aug-
um sú þrjóska að viðhalda sífellt og árétta
„náttúrustefnuna“, sveitamennskuna og
„Weltanschauung“, lífsviðhorf sveita-
mannsins. Áhangendur þessarar stefnu og
þessarar hefðar (bæði í orði og verki) láta
sem við séum eitthvað frábrugðin Evrópu-
búum, eins og við séum ekki í neinu sam-
bandi við hinar evrópsku hefðir og lifum
„eins og á fyrstu dögum sköpunarinnar“.
Stuðningsmenn þessarar furðulegu hug-
52
TMM 1993:3