Tímarit Máls og menningar - 01.09.1993, Blaðsíða 57

frásagnir þeirra af siðum og venjum sveita-
fólks, frásagnir sem enginn nennir að lesa
(frekar en nokkuð annað) séu til þess fallnar
að upplýsa fólk og rækta. Og síst af öllu
vilja þessir menn að sveitin þeirra breytist
eitthvað, í það minnsta meðan þeir eru enn
á lífi, því þá stæðu þeir eftir einir og yfír-
gefnir og gætu ekki lengur skrifað fjálgleg-
ar lýsingar á hreinum og sönnum
persónum, ,,ekta alþýðufólki“.
III
Rithöfundurinn, hér og nú, er tímaskekkja
og hefur í rauninni aldrei náð fyllilega að
sanna sig sem slíkur. Það les enginn það
sem hann skrifar, hann er gagnslaus fyrir
heiminn og þjóðfélagið, algerlega upp á
útgefendur og menningarstofnanir kominn,
reynir að réttlæta eigin tilveru og ljá henni
inntak en veit innst inni hvað hann er í raun
og veru: vitfirrt sníkjudýr, margir líta á hann
sem slíkan, því einungis vitfirringur lætur
sér detta í hug að skrifa bækur í þeirri vissu
að enginn kemur til með að lesa þær: „Við
predikum í eyðimörkinni“ (Sartre). Ef rit-
höfundurinn brygðist alltaf á þennan hátt
við atburðum í þjóðfélaginu myndi hann
leiða hjá sér allar pólitískar ákvarðanir, því
hvaða pólitíkus tekur mark á skoðunum
vitfirrts sníkjudýrs, á „almennri þátttöku
þess í stjómmálum"!? En þrátt fyrir að rit-
höfundurinn sé sannfærður um að enginn
hlusti á mál sitt lætur hann til sín taka á
öllum sviðum hins mannlega lífs, og hann
talar, skrifar, skrifar undir bænaskjöl,
brynnir músum úti í útnáranum þar sem
hann býr, rétt eins og hver annar vitfirring-
ur, í þeirri vissu að rödd hans berst þrátt
fyrir allt bæði lengra og styttra en annarra
manna. Því rithöfundurinn veit, eða skynj-
ar, að allt þetta brölt hans er ekki jafn fárán-
legt og það lítur út fyrir að vera. Eins og
Jean Ricardou bendir réttilega á eru einkum
tvær hliðar á bókmenntunum. Þær eru ann-
ars vegar skrifaðar og hins vegar lesnar. En
einkum þó: þær eru eitt af því fáa sem
greinir manninn frá öðrum skepnum: ,,-
Hverju fær „Ógleðin“ þá áorkað? Með því
einu að vera til (og þá skiptir ekki máli hvort
það er sannsögulegt eða ekki) varpar hún
(og fleiri bækur) vitaskuld ljósi á þær að-
stæður sem valda því reginhneyksli að barn
skuli deyja af slysförum: verkið ljær þess-
um dauða merkingu. Ef bókmenntir væru
ekki fyrir hendi (og þá er „fyrir hendi“
notað í bókstaflegri merkingu) einhvers
staðar í heiminum myndum við taka barns-
lát og slátrun búfjár áhka nærri okkur.“
Gæti þetta ekki kveikt með okkur von og
gefið viðleitni okkar nokkurt gildi?
Friðrik Rafnsson þýddi
Grein þessi birtist fyrst í evrópska bókmennta-
tímaritinu Lettre Intemationale í vor sem leið.
Danilo Kis (1935-1989) var einn helsti rithöfund-
ur Serba á síðari árum. Hann var að mörgu leyti
það sem fyrrum Júgóslavía hefði hugsanlega get-
að orðið: fijósöm blanda úr ýmsum áttum. Ekkert
fannst honum lágkúrulegra en sú þjóðremba sem
nú veður uppi í fyrmm Júgóslavíu og víðar með
ófyrirsjáanlegum afleiðingum. Kis var kominn af
ungverskum Gyðingum í föðurætt, móðir hans
var sunnan frá Svartfjallalandi og sjálfur fæddist
hann í smábænum Subotica í Serbíu, skammt frá
ungversku landamæranum. Hann stundaði nám í
Belgrad og bjó þar framan af ævinni, en fluttist
búferlum til Parísar á áttunda áratugnum og bjó
þar til dauðadags. Verk hans njóta sfvaxandi vin-
sælda, þau hafa verið þýdd á um það bil tuttugu
tungumál og víða verið verðlaunuð. Meðal þeirra
má nefna Garður, aska (1971), Gröf handa Boris
Davidovitch (1980), Alfrœðibók hinna dauðu
TMM 1993:3
55