Tímarit Máls og menningar - 01.06.2000, Blaðsíða 36

SALVÖR NORDAL
Þögnin um hófstillingu er jafhvel enn meira æpandi. Til hófstillingar
flokkast dyggðir eins og agi og hógværð. Merki þessara dyggða sér varla stað í
umræddri skoðanakönnun sem er í sjálfu sér býsna athyglisvert. Hjá
Forn-Grikkjum og ekki hvað síst hjá Stóumönnum er þessu öfugt farið.
Viska og hófstilling eru grundvallarþættir hins stóiska manns. Sá sem hefur
öðlast stóiska ró hefur náð að útrýma ástríðum úr sálinni. Hann hefur öðlast
þekkingu á raunverulegum gæðum og sækist eftir þeim einum. Hann hefur
fullkomna stjórn á gerðum sínum og raunverulega þekkingu og visku.
Væri rétt að álykta sem svo af skoðanakönnun Gallups að hófstilling og
viska skipti ekki máli í nútímasamfélagi? Gera hinar gömlu dyggðakenn-
ingar óraunverulegar kröfur til okkar í nútímanum? Hið æðsta takmark
stóumanna, hin stóiska ró, er fjarlægt markmið. Það krefst mikils af einstak-
lingnum og er að margra dómi ofurmannleg krafa og stóumenn gerðu sér
fulla grein fýrir að einungis örfáir gætu öðlast fullkomnun.
Hin heita afstaða stóumanna gegn ástríðunum hefur oft verið túlkuð á
þann veg að í raun boði stóumenn ekkert annað en geðleysi og sá sem tileink-
ar sér stóiska ró sé í raun fullkomlega áhugalaus um umhverfið og aðra og
bregðist við óréttlæti og þjáningum af jafnaðargeði. En þessi túlkun á stóu-
spekinni er orðum aukin. Stóumenn gera ráð fýrir jákvæðum tilfmningum
eins og gleði, varkárni og von og þær eru í samræmi við skynsemina og
dyggðirnar. í stað ótta er hinn vitri varkár, í stað ánægju finnur hann til gleði
og í stað löngunar býr með honum von. Hann berst ekki lengur við ástríður
sem reyna að afvegaleiða hann til annarra verka heldur hefur hann jákvæðar
tilfinningar. Hinn vitri eða hinn stóiski maður er fullkomlega skynsamur.
Samkvæmt þessari kenningu er hamingja okkar ekki háð ytri skilyrðum eða
fallvaltleika heimsins heldur býr hún hið innra með okkur. Af þessu leiðir að
hin siðferðilega áhersla færist öll á einstaklinginn sjálfan og hann getur ekki
afsakað sig með heppni eða óheppni. Þegar við metum athafnir fólks eigum
við að skoða hugarfar þess og hvernig það hyggst breyta. Það er því enginn
siðferðilegur munur á þeim sem hugsar sér að fremja glæp en tekst það ekki
og þeim sem raunverulega tekst það. Öll siðferðileg áhersla færist yfir á ein-
staklinginn sjálfan og hugsun hans en tengist ekki ytri aðstæðum.
Þó stóuspeki þyki kröfuharður skóli vekur hann okkur til umhugsunar
um eftirsóknarverð gæði í lífinu og hversu mjög þau eru undir okkur sjálfum
komin. Nútímamaðurinn stendur við gnægtarborð á öllum sviðum og treð-
ur sig út af lífsins lystisemdum. Víst er að hinn forni stóuspekingur teldi að
nútímamaðurinn væri að tapa sjálfum sér í öfgafullri neyslu þar sem ham-
ingjan stjórnast að mestu af ytri skilyrðum. Hann myndi brýna okkur til þess
að hefja dyggðir á borð við hófsemi og visku til vegs og virðingar. Því þegar
öllu er til skila haldið skiptir þroski hvers og eins mestu máli og þá er hollt að
34
www.malogmenning.is
TMM 2000:2