Tímarit Máls og menningar - 01.06.2000, Síða 51

DYGÐIR ÍSLENDINGA
mikið verk sem fyllir sextán bækur og 552 síður í nútíma útgáfu.13 í formála
Danasögu, þar sem höfundurinn gerir grein fyrir heimildum, er svohljóð-
andi umsögn um íslendinga: „Þá skal eigi þegja í gleymsku dugnað Thule-
búa. Vegna þess að ófrjósemi heimahaganna meinar þeim að lifa í
vellystingum, rækja þeir störf sín í stöðugu meinlæti og verja að jafnaði
hverri stund ævinnar til eflingar fróðleiks um affek annarra manna. Þannig
bæta þeir sér upp fátæktina með gáfum sínum. Að kunna sögu allra þjóða og
geyma minningu þeirra kemur þeim í nautna stað, en eigi telja þeir sér minni
sæmd vera í því að frægja annarra dygðir en að sýna í verki sínar eigin. Ég hef
ráðfært mig af mikilli nákvæmni við sagna sjóði þessara manna, þar sem
mikið er lagt að veði, og hann er eigi lítill sá partur míns verks, sem ég hef
prjónað saman í líkingu við frásögn þeirra, né skammast ég mín fyrir að
styðjast við úrskurð þeirra manna, sem ég hef reynt ágætasta að svo mikilli
kunnáttu um forn fræði.“14 Undir lok Danasögu minnist höfundurinn síð-
an á íslendinginn Arnoldus, sem líklega hefur heitið Arnaldr á þeirri
„dönsku tungu“ sem töluð var bæði á íslandi og í Danmörku á þessum tíma,
en hann er sagður í þjónustu Absalons erkibiskups í Lundi í lok tólftu aldar
og mikill forvitri, en „ekki síður ffóður um forn ffæði en spádóma og ágæt-
astur allra að segja sögur af skynsamlegu viti.“15
Um 1200 skrifar annar latínumaður frá löndunum umhverfis ísland, Eng-
lendingurinn Giraldus Cambrensis (1146-1223), í ritinu Topographia
Hibernica (II, 13) eða Landlýsingu írlands: „á Islandi býr þjóð sem er fáorð
og sannsögul, því hún talar sjaldan og segir lítið í hvert sinn, og sver enga
eiða, því hún kann ekki að ljúga. Ekkert fýrirlítur hún jafn mikið og lygina"
(Gentem hæc breviloquam et veridicam habet. Raro namque brevique fungens
sermone, juramento non utitur; quia mentiri non novit. Nihil enim magis
quam mendacium detestatur). Ekki er laust við að maður kannist hér við frá-
sagnastíl sumra íslenskra sagna, þar sem það virðist talið til viðburðar þegar
fólkyrðir hvert á annað (t.d. í Brennu-Njáls sögu: „Varð þeim fátt að orðum
og fór svo fram um veturinn" eða í Svarfdæla sögu: „Hætta þeir nú þessu tali
og líður að jólum“). Ólíklegt er þó að Giraldus hafi lesið íslenskar sögur -
álíka ólíklegt og að í orðum þessa Englendings megi kenna útkomu Gallup-
könnunarinnar að ofan, en samkvæmt henni meta íslendingar ennþá mikils
heiðarleika og hreinskilni.
Ef við rekjum okkur áfram í tíma verður næstur fyrir okkur Olaus Magn-
us (1488-1558), biskup í Svíþjóð, en hann skrifaði Historia de Gentibus
Septentrionalibus, eða Sögu norrænna þjóða, veglegt rit prýtt fjölda mynda,
sem prentað var í Róm árið 1555. Olaus Magnus segir að íslendingar hafi
„sitt eigið ritmál og sögu um glæsileg afrek; þeir skrifa einnig um sögulega at-
burði ff am að samtíma sínum, sem þeir minnast bæði í söngvum og rímum,
TMM 2000:2
www.malogmenning.is
49