Tímarit Máls og menningar - 01.06.2000, Page 52

GOTTSKÁLK ÞÓRJENSSON
en einnig letra þeir á björg og kletta, svo að ekkert nema náttúruhamfarir
getur komið í veg fyrir varðveislu þekkingarinnar með afkomendum
þeirra.“16 Olaus Magnus, sem var biskup í kaþólskum sið og flúði Svíþjóð og
fór til Ítalíu við siðaskiptin, er síðasti miðaldahöfundurinn sem gerir að
umfjöllunarefni dygðir íslendinga. Eftir siðaskiptin eflast mjög samskipti
íslendinga við aðrar þjóðir og upplýsingastreymi til og ffá landinu eykst.17
Þótt ekki virðist útlendir menn hafa vitað mjög mikið um íslendinga á
miðöldum, þá er sú mynd sem dregin er upp í ofangreindum ritum af fátæku
fólki sem lætur dygðir sínar í ljósi með sagnavísdómi og kveðskap eigi að síð-
ur sönn í megindráttum. Sem tákn um bóklegar dygðir fslendinga og sér-
staklega um það hlutverk þeirra að varðveita sögu annarra þjóða ásamt sinni
eigin stendur Konungsbók eddukvæða frá því um 1270. Nafnið gæti bent til
veglegrar og skrautlegrar bókar. Konungsbók eddukvæða er hins vegar jafn
fátækleg í útliti og hún geymir merkileg fræði. Þessi slitna og rauðbrúna
skinnbók sem er svo dökk af óhreinindum að erfitt er að greina þar stafaskil,
geymir allan þorra eddukvæða, og stór hluti þeirra er aðeins varðveittur í
henni. Hver sem uppruni kvæðanna er, en þau eru áreiðanlega sum mun
eldri en handritið sjálft, þá er ljóst að fátækt íslendinga, sem miðaldahöfund-
um verður svo tíðrætt um, hefur ekki aftrað þeim frá því að verða sú þjóð í
Norður-Evrópu er varðveitti best hinn norræna og norður-evrópska arf
goða- og hetjukvæða. Auk eddukvæða varðveittu fslendingar fornan hetju-
sagnaarf í um þrjátíu sögum, sem hafa verið kallaðar Fornaldar sögur Norð-
urlanda, allt frá því C.C. Rafn gaf þær út undir því nafni í Danmörku á fyrri
hluta nítjándu aldar. Þær höfðu þó margar komið út áður í sænskum útgáf-
um, sú fyrsta 1664. Þessi kvæða og sagnaarfur sem geymdist með íslending-
um er þó ekki íslenskur að uppruna, því hann er skyldur germönskum
hetjukvæðum og sögum sem í minna mæli hafa einnig varðveist á megin-
landinu og á Bretlandseyjum. Því má reyndar bæta hér við að það var f slend-
ingur, Grímur Jónsson Thorkelin leyndarskjalavörður, sem fann og gaf
fyrstur út, árið 1815, með latneskri þýðingu helsta fornkvæði Englendinga,
Bjólfskviðu,18 Svipaða sögu er að segja af dróttkvæðunum. Þessi hirðkveð-
skapur kemur fram með eflingu konungsvaldsins í Noregi á síðari hluta ní-
undu aldar, á sama tímabili og ísland tekur að byggjast, að sögn fyrir andóf
gegn hinu nýeflda konungsvaldi. Dróttkvæði voru ort fram á fjórtándu öld
og þekkt eru nöfn yfir 200 skálda. í fyrstu eru skáldin norsk, en fljótlega (og
greinilega í þversögn við flótta landnemanna á íslandi undan sterku kon-
ungsvaldi) virðast íslenskir menn verða einir um að sinna hlutverki skálda
við hirðir norrænna konunga. í bókmenntasögu sinni á latínu, Sciagraphia,
frá árinu 1777 raðar Hálfdan Einarsson þessum hirðskáldum upp undir
konungum og ríkisstjórum Danmerkur, Svíþjóðar og síðast en ekki síst
50
www.malogmenning.is
TMM 2000:2