Tímarit Máls og menningar - 01.06.2000, Side 65

DYGÐIR ÍSLENDINGA
okkart starf í sex hundruð sumur, og fann ekkert gott svar. Ástæðan var sú að
hann vildi ekki finna neitt svar og kaus heldur að draga upp eins ömurlega
mynd af íslenskri þjóð í ánauð dansks konungsvalds og unnt var. Ein afleið-
ingin af slíkum málflutningi varð að myndin af menningu íslendinga
skekktist mikið, og á tímabili var eins og landsmenn tryðu því að ekkert
markvert hefði gerst hér á landi í bókmenntum síðan á þjóðveldistímum.
Reyndar var þessi hugmynd um gullöld íslendinga í bókmenntum nokkuð
eldri, en hún öðlaðist mikla útbreiðslu á tímum rómantíkurinnar. Engu að
síður blasti starf íslendinga við og hafði alla tíð verið rækt af dugnaði, ekki
síst eftir að þjóðveldið leið undir lok og landið fékk konung, jafnvel á mestu
og verstu niðurlægingartímum í sögu þjóðarinnar. Starf eða eiginverk
fslendinga hafði verið og er ennþá bóklegar menntir, og því er minjar um ís-
lenska menningu helst að finna ekki úti á víðavangi, heldur á bókasöfnum
hérlendis og erlendis. Krafan um að fá íslensku handritin heim frá Kaup-
mannahöfn, var umfram allt krafa um að fá stóran og mikilvægan hluta
þessa eiginverks aftur til íslands. í áratugi hafa málsmetandi íslendingar
haldið því frarn í fúlustu alvöru að það sem réttlætti tilveru hinnar íslensku
þjóðar væri varðveisla íslenskunnar. Dygð íslendinga væri umfram allt sú að
tala íslensku: „Dugnaði þjóðarinnar til lands og sjávar er við brugðið, atgervi
hennar, andlegt og líkamlegt, er hvarvetna rómað, og hún er maklega stolt af
stórbrotnum framförum. Þó er aðeins eitt, sem vér getum gert svo, að engin
önnur þjóð megi eftir leika, og það er að tala íslenzku. Þess vegna, og aðeins
þess vegna, er íslenzk þjóð heiminum ómissandi. Að tala íslenzku, að halda
lifandi einu merkasta bókmennta-máli veraldar að fornu og nýju, það er vor
mikli verðleikur.“40 Höfuðrökin fyrir sjálfstæði íslendinga hafa alltaf verið,
með réttu eða röngu, tungan og bókmenntirnar.
Sú söguskoðun, ef hægt er að kalla hana það, sem hér er haldið á lofti gæti
vissulega sýnst vera söguskoðun stöðnunar, en ekki framfara og breytinga.
Þróunarkenningar í sagnfræði eru góðra gjalda verðar, en þær lýsa ekki því
sem er stöðugt og breytist ekki, heldur lagar sig aðeins að breyttum aðstæð-
um. íslendingar ortu dróttkvæði áður en latnesk ritlist kom til landsins að
gagni, en eftir að ritöld hófst héldu þeir áfram að varðveita að einhverju leyti
svipaða þekkingu sem þeir höfðu áður geymt í minni sínu og bundnu máli,
en nú með hjálp þess latínuleturs og bókagerðar sem hingað barst með krist-
inni kirkju. Við siðbreytinguna gekk yfir landið önnur holskefla latneskra
mennta, og þótt fyrstu tuttugu árin væri skólahald við latínuskólana á bisk-
upsstólunum tveimur að mestu leyti í höndunum á dönskum og þýskum
kennurum, „því hér var þá bágt að fá svo vel latínulærða íslenzka menn, sem
þurfti, til að stipta og niðursetja vel og skikkanlega einn almennilegan lær-
dómsskóla og ungdóminn vel að uppfræða,1'41 þá tóku íslendingar fljótlega
TMM 2000:2
www.malogmenning.is
63