Bókasafnið - 01.06.2014, Page 6

Bókasafnið 38. árg. 2014
6
þróun þessara þátta í Bandaríkjum Norður Ameríku
﴾BNA﴿ þar sem höfundur bjó um nokkurra ára skeið og
tók meistarapróf í færðigreininni. Tímabært er að huga
að viðmiðum fyrir áframhaldandi þróun námsframboðs
fræðigreinarinnar. Leitað er svara við þeirri spurningu
hvernig námsframboði sé best háttað við þær aðstæður
sem ríkja þegar greinin er skrifuð.
1 .1 Áhrif miðlunarmenningar á vinnumenningu
Frá upphafi hefur vinna verið nauðsynleg fyrir af­
komu fólks, lengst af líkamleg vinna, í fyrstu við söfnun
og veiðar og síðar við landbúnaðarstörf í þúsundir ára. Á
því skeiði fluttist verkkunnátta milli kynslóða með tilsögn
og sýnikennslu ﴾Goldschmidt, 1967 ﴾c1959﴿, s. 59;
Kranzberg, 2014; Lenski, 2005, s. 89­92; Stefanía Júlí­
usdóttir, 2013a; Webster, 2010 ﴾1995﴿, s. 263­273﴿.
Stærri verk kölluðu á skipulagningu sem talin er hafa
komið til sögunnar meðal forfeðra hins viti borna manns
﴾Homo sapiens﴿ og einnig samvinnu sem samskiptakerfi
gerðu mögulega ﴾Kranzberg, 2014; Mayr, 1977 ﴾1963﴿,
s. 385­386; Stefanía Júlíusdóttir, 2013a﴿. Slík kerfi voru
fólki nauðsynleg, bæði fyrir vinnuskipulag og vegna
þess að vitneskja um framþróun vinnutækni dreifist ekki
sjálfvirkt. Samskiptakerfi hafa haft grundvallaráhrif á
hvers konar þekkingu var hægt að vista og miðla
﴾Eisenstein, 1997 ﴾1979﴿, s. 697; Havelock, 1986, s. 27;
Innis, 2003 ﴾1951﴿; Mayr, 1977 ﴾1963﴿, s. 385­386;
Stefanía Júlíusdóttir, 2013a﴿.
Þegar þetta var ritað gerðu upplýsingatækni ﴾rafrænir
miðlar og tvíundatáknkerfið ﴾binary code﴿﴿ kleift að beisla
og miðla þekkingu og upplýsingum á skjótan og ódýran
máta. Sú þróun var að sumra dómi undirstaða efna­
hagslegra framfara ﴾Stefanía Júlíusdóttir, 2013a; Stefán
Ólafsson og Kolbeinn Stefánsson, 2005, s. 65­66﴿.
1 .2 Miðlun vinnuþekkingar á Íslandi
Við landnám Íslands var mest öll þekking geymd
huglægt og henni miðlað munnlega með táknkerfi
tungumáls. Það átti við um þekkingu fyrir stjórnsýslu­
störf, trúariðkun og alla almenna vinnu. Rúnir, ritun­
akerfir þess tíma, hafa ekki verið taldar táknkerfi til
ritunar bókmennta svo heitið geti. Í kjölfar kristnitöku hér
á landi árið 1000 barst latneska letrið til landsins.
Breyting varð á geymd og miðlun þekkingar fyrir
stjórnsýslu og trúarbrögð og á 12. öld hófst umfangs­
mikil ritun bókmenntaverka. Þrátt fyrir að notkun lat­
ínuleturs sé talin hafa verið almennari hér en í öðrum
Evrópulöndum var almennri vinnuþekkingu miðlað
munnlega og með sýnikennslu fram á 20. öld. Meðal
ástæðna þess er væntanlega að sú tegund miðlunar var
hagkvæmust miðað við að helstu atvinnuvegir lands­
manna voru landbúnaður og fiskveiðar, sem héldust
frumstæðir fram á 20. öld. Um það vitnar meðal annars
dreifð byggð landsins sem bendir til frumstæðra
atvinnuhátta, en byggðamunstur er talin sterk vís­
bending um stöðu atvinnuhátta. Jafnframt er sérhæfing
starfa talin tengd þéttbýlismyndun en hún kom til seinna
á Íslandi ﴾sjá töflu 1﴿ en í nágrannalöndum okkar ﴾Ásdís
Egilsdóttir, 2000, s. 357­359; Einar Sigurðsson, 1974;
Gísli Sigurðsson, 1994; Guild, 2014; Inga Huld Hákon­
ardóttir, 1992, s. 275; Guðmundur Jónsson og Magnús
Magnússon, 1997, s. 201­215; Price, 1978, s. 165;
Soffía Guðný Guðmundsdóttir og Laufey Guðnadóttir,
2002; Stefanía Júlíusdóttir, 2013a﴿. Með sérhæfingu
starfa skapaðist þörf fyrir ritaðar heimildir atvinnuþekk­
ingar og fyrir ritaðar upplýsingar til atvinnutengdra nota.
Sú þörf hefur stöðugt vaxið.
Annar mikilvægur þáttur sem talinn er tengjast þétt­
býlismyndun er almennt læsi. Þrátt fyrir dreifbýlið hér­
lendis var læsi talið almennt við lok 18. aldar, sem telst
til undantekninga í Evrópu þess tíma. Almennt læsi er,
Tafla 1: Breytingar á íbúafjölda og byggðaþróun