Bókasafnið - 01.06.2014, Qupperneq 9

Bókasafnið 38. árg. 2014
9
nægri þekkingu og upplýsingum sem miðlað er með
nýja miðlinum ﴾Meyrowitz, 2001﴿. Á Íslandi hafa slíkir
viðburðir gerst tvisvar. Í fyrra skiptið þegar ritlistin var
tekin upp hér á landi í kjölfar kristnitökunnar, sem fyrr
getur og nú á dögum með þróun stafrænnar miðlunar og
upplýsingatækni.
3 Rannsóknir og þróun
Annars vegar er fjallað um þróun launaðs óðals
starfsfólks bókasafna hér á landi og hins vegar um þró­
un launaðs óðals starfsfólks bókasafna erlendis, einkum
í BNA.
3.1 Þróunin hér á landi
Launað óðal bókasafns﴾­ og upplýsinga﴿fræða hefur
frá fornu fari verið það að afla, skrá og skipuleggja ritaða
þekkingu og upplýsingar, óháð miðli, í því skyni að
varðveita efnið og auðvelda heimtur á skilvirkan og ör­
uggan hátt, til þess að gera nýtingu þess mögulega. Það
óðal myndaðist tiltölulega seint hér á landi ﴾sjá Inn­
gang﴿. Störf í lestrarfélögum og bókasöfnum fyrir al­
menning tilheyrðu upphaflega ólaunuðu óðali, sem ég
hef nefnt tómstundaóðal eða voru unnin, þegar tími var
til, af þeim sem höfðu annað aðalstarf ﴾Stefanía Júlíus­
dóttir, 2009, 2013a﴿.
Frá myndun launaðs óðals í bókasöfnum hér á landi
hefur þróun þess verið í samræmi vð kenningu Abbotts
um kerfi fagstétta ﴾1988﴿. Þróun óðals stéttar bóka­
safnsfræðinga hófst eftir miðja 20. öld með útgáfu leið­
beiningarits um rekstur bókasafna ﴾Björn Sigfússon og
Ólafur Hjartar, 1952﴿, lögum um almenningsbókasöfn
1955, kennslu í bókasafnsfræði við Háskóla Íslands
1956 og stofnun Bókavarðafélags Íslands 1960. Félagið
var opið starfsfólki bóka­ og skjalasafna, óháð menntun,
eins konar vinnustaðafélag. Aðrir áfangar í helgun óðals
bókasafnsfræðinga fólust í gerð faghandbóka, sem fél­
agar í Bókavarðafélaginu unnu. Um var að ræða Skrán­
ingarreglur ﴾byggðar á Anglo American Cataloguing
Rules﴿ 1970, íslenska þýðingu og staðfærslu á Dewey
Decimal Classification 1970 og útgáfu fréttabréfs ﴾Bóka­
varðafélag Íslands. Skráningarnefnd, 1970; Dewey,
1970; Stefanía Júlíusdóttir, 2009, 2013a﴿.
Til þess að aðgreina sig faglega frá öðrum starfs­
mönnum bókasafna og gera sig gildandi sem „fagstétt
bókasafna“ stofnuðu bókasafnsfræðingar fagfélagið Fé­
lag bókasafnsfræðinga 1974. Í samvinnu við aðra aðila
hófu þeir útgáfu á tímaritinu Bókasafninu og fréttabréfinu
Fregnum. Þjónustumiðstöð bókasafna var stofnuð 1978
á vegum Félags bókasafnsfræðinga og Bókavarðafé­
lags Íslands ﴾Kristín H. Pétursdóttir, 1982﴿ og gaf strax á
fyrsta starfsári sínu út Bókaskrá 1944-1973, handbók til
þess að auðvelda starfsfólki bókasafna störf sín. Í árslok
1999 voru Bókavarðafélag Íslands og fagfélagið Félag
bókasafnsfræðinga sameinuð í Upplýsingu – félag bóka­
safns­ og upplýsingafræða, sem er eins konar vinnu­
staðafélag. Síðan hefur eina fagfélag bókasafns­og
upplýsingafræðinga verið kjarafélagið Stéttarfélag
bókasafns­ og upplýsingafræðinga ﴾SBU﴿.
Átök urðu um óðalið við endurskoðun Laga um al­
menningsbókasöfn 1962­1963. Þau voru milli löggjafar­
valdsins og starfsmanna almenningsbókasafna. Þeir
síðarnefndu vildu tryggja þeim sem höfðu háskóla­
menntun í bókasafnsfræði, Cand. Mag. prófi í íslenskum
fræðum eða höfðu unnið sem bókaverðir í að minnsta
kosti þrjú ár fyrir gildistöku laganna rétt til forstöðu­
mannsstarfa í almenningsbókasöfnum samkvæmt
ákvæði um menntun starfsfólks almenningsbókasafna í
10. gr. frumvarps til laga um almenningsbókasöfn 1962­
1963. Dómsmálaráðherra var andvígur því að takmarka
stöðuveitingar við ímyndaða stétt bókavarða og taldi
varhugavert að búa til slíka stétt. Frumvarpið var sam­
þykkt án 10. greinarinnar ﴾Alþingistíðindi 1962, 1967﴿.
Ekki kom ákvæði um menntun starfsmanna fyrr en í
Lögum um almenningsbókasöfn nr. 50/1976 og náði
það aðeins til bókasafnsfræðinga en hvorki til annarra
háskólamenntaðra starfsmanna né þeirra sem aflað
höfðu sér reynslu sem forstöðumenn almenningsbóka­
safna eins og lagt hafði verið til 1962­1963. Með lögun­
um 1976 ásamt Lögum um bókasafnsfræðinga nr.
97/1984 fengu bókasafnsfræðingar í raun einkarétt á
forstöðumannsstörfum í almenningsbókasöfnum. Með
Lögum um almenningsbókasöfn nr. 36/1997, töpuðust
réttindin tímabundið, en voru endurnýjuð í Bókasafna-
lögum nr. 150/2012 og ná samkvæmt þeim til forstöðu­
manna allra bókasafnategunda sem starfrækt eru fyrir
opinbert fé. Fyrir samþykkt þeirra laga höfðu ekki verið
ákvæði um menntun annarra starfsmanna á rannsókna­
sviðinu en starfsmanna almenningsbókasafna og skóla­
bókasafna ﴾grunn­ og framhaldsskólabókasafna﴿
﴾Stefanía Júlíusdóttir, 2009, 2013a﴿.
Í Lögum um grunnskóla nr. 63/1974 var ákvæði um
bókasafnsþjónustu og þar með myndaðist óðal skóla­
safnsvarða. Í kjölfarið urðu átök um störf á skóla­
bókasöfnum milli kennara og bókasafnsfræðinga. Þeim
lauk með bréfi menntamálaráðherra dagsettu 15. maí
1984, þar sem fram kom að rétt til forstöðumannsstarfa
á skólabókasöfnum ættu kennarar með 30 eininga nám