Bókasafnið - 01.06.2014, Síða 26

Bókasafnið 38. árg. 2014
26
sóknastofnunar hérna á Íslandi, sem var á Húsavík og
við fluttumst þangað. Þar voru engin störf í boði á
bókasöfnum. Þá réð ég mig sem kennara við gagn­
fræðaskólann. Meðal þess sem ég kenndi var tilrauna­
námsefnið, Frá sameind til manns, sem mennta­
málaráðuneytið gaf út í köflum. Það var mjög
skemmtilegt en líka erfitt, af því að það var á til­
raunastigi. Verklegar æfingar áttu til dæmis að vera úti
og eitt verkefnið fólst í að skoða smádýr í jarðvegi. Það
var rosalega mikill snjór og gaddfreðin jörð. Bílar voru
alveg á kafi. Við lentum til dæmis í því að þegar snjóinn
leysti var far í þakinu á bílnum okkar eftir skíðastaf. Ein­
hver hafði gengið yfir bílinn á skíðum. Maður hefði getað
tekið frosinn jarðveg og þítt hann ef hægt hefði verið að
komast niður í gegnum skaflana. Við þessar aðstæður
var ekki möguleiki að finna smádýr í jarðvegi.
Námið nýttist mér bæði í gagnfræðaskólakennslunni
og í starfi rannsóknamanns á sviði fiskifræði, við útibú
Hafrannsóknarstofnunar á Húsavík. Þá kom skilningur á
gerð og mögulegum líftíma lífrænna efna sér vel í nám­
skeiði sem ég tók um kjörgeymsluskilyrði fyrir
mismunandi tegundir safnefnis og varðveislu þess í Col­
umbia­háskólanum. Einnig fannst mér ég njóta líffræði­
námsins og latínunámsins ﴾við Menntaskólann í
Reykjavík, ég var þar í máladeild﴿ þegar ég starfaði sem
forstöðumaður Bókasafns Landspítala ­ háskólasjúkra­
húss og á bókasafni Landlæknisembættisins. Þá er vert
að nefna að ein þeirra kenninga sem ég notaði í doktor­
sverkefninu mínu var Ecological-evolutionary theory
﴾EET﴿ eftir Lenski, sem er náskyld kenningu Odums um
þróun samfélaga í lífríkinu, sem við lásum í líffræðinni.
Það kom að góðu gagni í doktorsnáminu að hafa kynnst
henni.
M.S.-próf í Bandaríkjunum
Við hjónin ákváðum að fara saman til Bandaríkj­
anna í meistaranám í upphafi níunda áratugar síðustu
aldar. Maðurinn minn fór í meistaranám við Fylk­
isháskólann í New York ﴾SUNY﴿ State University í Stony
Brook til þess að vinna undir leiðsögn George C.
Williams prófessors, sem hann hafði kynnst hér á landi.
Þeir skólar sem til greina komu fyrir mig á þessu svæði
voru nokkrir. Eiginmaðurinn fór misserinu á undan mér
og kynnti sér málið. Hann komst að þeirri niðurstöðu að
langbesti skólinn væri Columbia og þar skyldi ég sækja
um.
Á þeim tíma var tölvuvæðing bókasafna það sem
mest brann á; hvernig væri skynsamlegast að tölvu­
væða. Þá voru það aðallega bókfræðiskrár sem var
verið að tölvuvæða. Áhersluatriði mín í náminu voru
tölvuvæðingarmálin ﴾tölvuskrár, uppbyggingu rafrænna
bókfræðigagnasafna og leitir í þeim, einnig skipulags­
og kerfismál﴿ og upplýsingaþjónusta. Annað svið sem
var mjög áberandi var það sem kallað var bókabruninn
mikli, það er að segja vandamálin við súran pappír sem
varð til þess að bækur og pappírsefni frá tilteknu tímabili
molnaði niður og varð ónothæft, jafnvel á skömmum
tíma. Þetta var á þeim tíma helsta ógnin á bókasöfnum.
Verið var að þróa rannsóknaraðferðir til þess að meta
styrk pappírs og mögulega endingu við tilteknar að­
stæður. Styrkurinn var metinn með brotþolsprófi. Þá er
brotið upp á horn á blaði í bók eða tímariti aftur og aftur
og maður telur skiptin þangað til hornið dettur af. Ef þú
tekur gamla bók með lélegum pappír geturðu bara brotið
blaðið tvisvar til þrisvar sinnum, áður en hornið dettur af.
Þetta var mjög spennandi tími. Í varðveislumálunum
kom líffræðin inn í. Það var gott að hafa grunn í henni til
að skilja hvernig niðurbrot lífrænna efna virkar og eins
áhrif hitastigs, rakastigs og meindýra á safnkostinn.
Þetta var 1982­83 og það var rosalega mikið að
breytast á þessum tíma. Þá höfðu aðeins örfá bóka­
safnstölvukerfi til að skrá, lána út og vinna aðra verk­
þætti á bókasöfnum, sem hægt var að kaupa í boði.
Hvert safn þurfti yfirleitt að þróa sitt eigið kerfi eða kaupa
gagnasafnskerfi og aðlaga. Þó voru nokkur bóka­
safnstölvukerfi fyrir stórtölvur í boði, meðal þeirra
DOBIS/LIBRIS. Það var nefnt Fengur hér á sinni tíð.
Það var þróað upp úr 1970 í Leuven í Belgíu og var
mjög gott kerfi. En yfirleitt var ekki mikið um bóka­
safnstölvukerfi sem voru tilbúin til notkunar.
Veran í Bandaríkjunum
Það var mjög gott að vera í Bandaríkjunum á þess­
um tíma, og geysilega gaman að vera í námi við Col­
umbia­háskólann. Ég hefði jafnvel getað hugsað mér að
vera áfram þar og setjast að. Það komu þarna heims­
þekktir fyrirlesarar og við nemendurnir gátum auðvitað
farið og hlustað á fyrirlestra þeirra. Svo gátum við líka
sótt ráðstefnur og fyrirlestra innan og utan skólans sem
nemendur hans. Þannig að það var geysilega mikið í
boði og verulega gaman. Mikið að gerast. Það voru
mörg fagfélög starfandi á þessu svæði í Bandaríkjunum
meðal annars fyrir sérfræðisöfn, skólasöfn, háskóla­
bókasöfn og allsherjar félag. Það voru ráðstefnur og
viðburðir á vegum allra fagfélaganna og okkur var yfir­
leitt boðin ókeypis þátttaka ef það var eitthvað meirihátt­
ar; að koma og fylgjast með. Annars kostaði offjár að
fara á viðburði fyrir þá sem ekki voru meðlimir fél­