Morgunblaðið - 10.06.2015, Qupperneq 54

54 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 10. JÚNÍ 2015
Ágúst Ingi Jónsson
aij@mbl.is
„Besta kaffi sem ég hef nokkru sinni
fengið fékk ég hjá vitavarðahjón-
unum í Skoruvík á Langanesi. Kon-
an brenndi og malaði kaffibaunir í
eldhúsinu, en maður hennar dró
gamla brenni-
vínsflösku undan
rúmi, svo gamla
að tappinn var
farinn að ryðga.
Góðum slurk af
þessum gamla
vökva var bætt í
kaffið. Þetta var
snemma morg-
uns og við vorum
búnir að standa í
erfiðisvinnu alla
nóttina. Þau vildu gera vel við okk-
ur og þó ég hafi víða farið hef ég
aldrei fengið annað eins sjóðandi
heitt, sterkt og gott kaffi.“
Það er Guðmundur Hallvarðs-
son, formaður Sjómannadagsráðs
og fyrrverandi alþingismaður, sem
á þennan hátt rifjar upp heimsókn á
einn af þeim afskekktu vitum sem er
að finna allt í kringum landið. Guð-
mundur var á sínum tíma stýrimað-
ur á vitaskipinu Árvakri á sjöunda
áratug síðustu aldar, byrjaði reynd-
ar á skipinu að loknum tveimur
bekkjum í Stýrimannaskólanum ár-
ið 1965.
Nýlega hittust skipverjar af
vitaskipinu og rifjuðu upp gamla
daga, minntust gamalla félaga og
sögðu endalausar sögur af baráttu í
erfiðum lendingum og brasi með yf-
ir 100 kílóa gashylki, rifjuðu upp
hnyttin tilsvör og alls konar skríti-
legheit og uppákomur. Þar hefur
átt við sem stundum er notað á öðr-
um vinnustað; Árvakri allt.
„Við hittumst þarna vitasveinar
og Guðlaug kokkur, sem vorum á
Árvakri þar til Landhelgisgæslan
yfirtók rekstur hans í árslok 1969,“
segir Guðmundur, en Árvakur þjón-
aði m.a. um tíma sem varðskip.
„Þetta var í fyrsta skipti sem við
hittumst allur þessi hópur og við
vorum 26 með mökum. Það var vel
mætt og skemmtilegt og við
stefnum á að hittast aftur í haust.“
Meðal annars voru skoðaðar
gamlar myndir, sem Þjóðbjörn
Hannesson, vélstjóri og kennari við
Fjölbrautaskólann á Akranesi, tók.
Myndir hans segja merka sögu um
verkefni vitaskipsins og vitaþjón-
ustuna og má sjá sýnishorn af þeim
á þessari síðu og síðunni að framan.
Hvorki gúmmíbátar né þyrlur
Fyrst eftir að Guðmundur kom
um borð voru Zodiac-gúmmíbátar
ekki komnir til sögunnar, hvað þá
að þyrlur væru notaðar. Ekki leið þó
langur tími þar til fyrsti gúmmíbát-
urinn var tekinn í notkun og breytti
hann miklu. Fram að því var notast
við gamlan trébát, sem gekk undir
því virðulega nafni Tobba trunta.
Landtaka var oft erfið og þurftu
menn stundum að vaða marga
metra í sjónum og þegar landi var
náð var næsta verk að koma varn-
ingnum að húsi vitavarðar, sem gat
verið drjúgan spöl frá lendingunni.
„Stígvélin fylltust oft af sjó og
menn urðu fjótt hundblautir,“ rifjar
Guðmundur upp. „Á þessum tíma
þurfti bæði að koma olíutunnum
heim að húsi en einnig að bera kola-
poka í land. Það var sérstakt að upp-
lifa þetta, en vitaskipið flutti á þessa
einangruðu staði vörur og vistir,
bækur og blöð, og allt sem þurfti að
nota dimmustu mánuði ársins. Ég
man að fyrsti sekkurinn sem ég
fékk á bakið var 50 kílóa strásyk-
urspoki og ég hélt að þeir væru að
stríða mér gömlu karlarnir um borð
þegar þeir settu tíu kílóum þyngri
rúgmjölssekk á bakið á mér í næstu
ferð. Ég hélt að ég yrði ekki eldri.“
Úðuðu í sig eggjunum
Guðmundur fer á flug þegar
hann rifjar þessi ár upp og segir að
skipverjar á vitaskipinu hafi komið
víða við í ferðum sínum í kringum
landið. Hann segir að í skerjum og
björgum hafi menn úðað í sig eggj-
um, en hins vegar hafi bláskelin ver-
ið skafin samviskusamlega af bauju-
festingum í Hvalfirði og þessu
góðmeti síðan verið sópað í sjóinn.
Guðmundur rifjar upp þegar
hann varð illa sjóveikur fljótlega
eftir að hann byrjaði á skipinu. „Við
vorum á leiðinni út í Surtsey með
dælubúnað. Það átti að gera tilraun
til að dæla á hraunið og reyna að
móta náttúrulega höfn. Þegar við
komum fyrir Garðskaga lét skipið
illa og ég var orðinn hálf sjóveikur,
en vildi ekki láta þessa vitasveina,
sem voru búnir að vera með Guðna
skipstjóra í hundrað ár sjá það.
Ég þoldi illa megnan tóbaks-
fnyk, sem var í brúnni og hafði tekið
radarskerm af og sett við dyr bak-
borðsmegin. Þegar birti af degi setti
ég skerminn aftur á radarinn og
beygði mig svo yfir hann. Þá þyrmdi
yfir mig og það endaði með því að
ég hljóp út á brúarvæng til að æla.
Seinna kom í ljós að tveir hásetanna,
sem tóku í vörina, höfðu notað gólf-
mottu við bakborðsdyrnar til að
spýta tóbakinu í.“
Mótorbátur keyptur 1916
Á næsta ári verður öld liðin frá
því að sérstakur bátur var keyptur
til að sinna vitunum, en árið 1916
var mótorbáturinn Óskar keyptur
frá Vestmannaeyjum. Báturinn var
smíðaður 1914, tæp 20 brúttótonn
að stærð og hafði verið notaður til
flutninga á milli Eyja, Víkur í Mýr-
dal og Eyrarbakka.
Þegar vitabyggingar jukust
eftir lok fyrri heimsstyrjaldar fór
smæð Óskars að segja til sín og var
skipið selt 1921. Næstu ár var leigu-
skip notað, en 1924 kom Hermóður
eldri til landsins, 113 brúttólestir, en
Vitastofnun hafði keypt hann frá
Noregi. Skipið var smíðað sem tog-
ari í Englandi 1891, en síðan selt til
Noregs þar sem það sinnti björg-
unarstörfum í Álasundi.
Farið var að huga að endurbót-
um á skipinu um 1940 þegar skipið
nálgaðist að vera hálfrar aldar gam-
alt. Það brenndi miklu af kolum og
voru hugmyndir um að lengja það
og setja dísilvél í skipið. Niður-
staðan varð þó sú að smíða nýtt skip
og var nýr Hermóður smíðaður í
Svíþjóð og kom til landsins 1947,
208 brúttólestir að stærð og sér-
staklega styrktur. Hermóður sinnti
vitaþjónustunni, en einnig verk-
efnum fyrir aðrar stofnanir ríkisins.
Hermóður fórst undan Reykjanesi
18. febrúar 1959 með tólf manna
áhöfn.
Mánatindur var leigður til að
sinna verkefnum við vitana um
tíma, en nýtt vitaskip kom til lands-
ins í júní 1962, Árvakur. Guðni
Thorlacius var stýrimaður á gamla
Hermóði undir skipstjórn Guð-
mundar B. Kristjánssonar og varð
Guðni síðan skipstjóri á nýja Her-
móði 1947 og á Árvakri frá upphafi
og til um 1970. Skipið var selt 1990.
Sögustund vitasveinanna af Árvakri
 Besta kaffið í Skoruvík á Langanesi  Sjóveikur af tóbaksfnyk á leið í Surtsey  Tobba trunta léleg
í erfiðum lendingum  Á næsta ári verður öld liðin frá því að fyrst var keypt skip til vitaþjónustunnar
Ljósmynd/Þjóðbjörn Hannesson
Vitaskipið Árvakur Olíu dælt í land, trúlega á Siglunesi, eitt hafísvorið.
Nýjasta tækni Bensíndrifið spil var mikil breyting, f.v. Sæ-
valdur Runólfsson, Jón Óli Gíslason og Jón Guðmundsson.
Málin rædd Sigurður Magnússon ræðir við Steinar Clausen,
kannski um að skárra sé að taka í vörina en að reykja.
Í Hvalfirði Þorvaldur Ólafsson, Guðni Thorlacius skipstjóri og
fleiri fylgjast með er legufæri fyrir olíuskip voru sett niður.
Vitaþjónusta fyrr og nú
Guðmundur
Hallvarðsson