Dagblaðið Vísir - DV - 17.09.2010, Qupperneq 27

HRAFNHILDUR HAGALÍN skrifaði
og leikstýrði útvarpsleikritinu Einfarar
sem var tilnefnt til Prix-Europa
verðlaunanna. Tvö íslensk verk voru
tilnefnd til þessara verðlauna.
RISTAÐ BRAUÐ
MEÐ SULTUBlóðug bar-
átta stendur nú
yfir um hylli
kjósenda – eða
kannski öllu
heldur um það
hverjir fái réttinn
til að tala fyrir
hönd þjóðarinn-
ar. Rannsóknir í
stjórnmálafræði
benda til þess að
kjörhylli flokka
og frambjóðenda
ráðist fremur af almennri tilfinn-
ingu um það hvort viðkomandi sé
trúverðugur fulltrúi fólksins held-
ur en að hann færi fram skynsam-
leg stefnumál. Það góða við umrót-
ið er að nú heyrast mun fleiri raddir
en áður þegar Vesturlandabúar al-
mennt og Íslendingar alveg sérstak-
lega töldu sig hafa komist að endan-
legri niðurstöðu um fyrirkomulag
þjóðfélagsins – semsé að óheftur
kapítalismi væri nánast náttúru-
legt þjóðskipulag. Gallinn er hins
vegar sá að umræðan hér heima
æðir út og suður án raunverulegs
kerfisbundins endurmats – þess í
stað spólum okkur pikkföst í enda-
lausum smjörklípum. Í þessu sam-
hengi snýst umræðan um að stefna
þremur eða fjórum ráðherrum fyr-
ir landsdóm í raun og veru aðeins
um peðfórn á meðan kóngar, hrók-
ar, biskupar og drottningar efna-
hagshrunsins standa svo gott sem
óhreyfð eftir.
Jarðsamband rofnar
Við endurreisn efnahagskerfisins
er kannski ekki úr vegi að reyna að
greina rót vandans – annars er hætta
á að allt falli í sama farið og áður.
Íslenskir jafnaðarmenn brugðust
til að mynda illilega í aðdraganda
hrunsins. Sænski stjórnmálafræði-
prófessorinn Magnus Ryner hef-
ur raunar bent á að jafnaðarmenn
úti um alla Evrópu hafi brugðist á
undangengnum árum og látið glýju
hins nýja fjármálahagkerfis afvega-
leiða sig, kerfi sem var aldrei annað
en sjónhverfingar.
Í kjölfar uppbyggingar eftir-
stríðsáranna tókst hægrimönnum
víða í Evrópu að festa sig í sessi sem
talsmenn hins breiða almennings á
meðan jafnaðarmenn einangruðust
sem fulltrúar hinna vinnandi stétta.
Jafnaðarmenn óttuðust að einangr-
ast enn frekar þegar þekkingarþjóð-
félagið svokallaða tók við af hinu
hefðbundna iðnaðarsamfélagi. Út
úr þeirri herkví vildu þeir brjótast
og ýmsar tilraunir voru gerðar. Það
var þó ekki fyrr en þriðja leiðin kom
fram í Bretlandi á tíunda áratugn-
um að jafnaðarmenn fóru að slíta
sig upp með rótum og gangast inn á
ríkjandi hugmyndafræði hins frjálsa
markaðar. Í orði kveðnu átti aðeins
að betrumbæta klassíska jafnað-
arstefnu með því nýtilega úr frjáls-
hyggjunni en afleiðingin varð sú að
jarðsambandið rofnaði.
Eftir að alþjóðlega fjármála-
kreppan skall á var jafnaðarmönn-
um grimmilega refsað, þeir höfðu
misst tiltrú kjósenda og töluðu ekki
lengur máli þeirra. Þessa þróun má
til dæmis sjá í Þýskalandi, Frakk-
landi, Ítalíu og Bretlandi. Og meira
að segja í Svíþjóð – sjálfri Mekku
sósíaldemókratíunnar. Á sunnudag
ganga Svíar að kjörborðinu og spár
benda til þess að hægriflokkurinn
Moderaterna festi sig í sessi sem
kjölfestan í sænskum stjórnmálum.
Fjármálavæðing
Óvíða gengu jafnaðarmenn þó
lengra inn á braut frjálshyggjunn-
ar heldur en hér á Íslandi. Að stóru
leyti til mótaðist sjálfsmynd þeirra
af sterkri stöðu Sjálfstæðisflokksins
sem virtist eiga í sérstöku sambandi
við þjóðina, sér í lagi á meðan sla-
gorðið „stétt með stétt“ var enn í fullu
gildi. Jafnaðarmenn sáu Samfylking-
una sem leið til að brjótast út út her-
kvínni. Markmiðið var því fremur að
ná völdum heldur en að breyta þjóð-
skipulaginu. Í valdasækni sinni létu
margir íslenskir jafnaðarmenn glepj-
ast af þungum nið tímans sem virtist
boða yfirburði óhefts markaðshag-
kerfis. Íslenskir jafnaðarmenn sam-
þykktu að ríkið ætti að halda sig til
hlés. Þeir samþykktu líka allsherjar-
fjármálavæðingu samfélagsins sem
boðaði að allur almenningur væri
leikendur á áhættusömum og flókn-
um fjármálamarkaði fremur en fólk í
samfélagi.
Meðvituð stefna
Hér var rekin meðvituð stjórnmála-
stefna um að einkavæða ríkisfyrir-
tæki og afregluvæða markaðinn sem
átti að leiðrétta sig sjálfur. Og það
var líka meðvituð stjórnmálastefna
að koma hér á alþjóðlegri fjármála-
miðstöð með ofvöxnu bankakerfi.
Kerfið var ósjálfbært og líkast til gat
það aldrei annað en hrunið með
einum eða öðrum hætti. Alþjóðlega
fjármálakreppan flýtti fyrir hruninu
en olli því ekki.
Í stað þess að horfa framan í
þennan veruleika vilja sumir nú
slengja sökinni á fáeina einstakl-
inga, svo sem Davíð Oddsson, Jón
Ásgeir, Geir Haarde eða Ingibjörgu
Sólrúnu. Sök íslenskra jafnaðar-
manna var að láta glepjast af hill-
ingum og gyllingum nýfrjálshyggj-
unnar. Sök þjóðarinnar er að hafa
trekk í trekk – kosningar eftir kosn-
ingar – kosið þessa stjórnmála-
stefnu yfir sig. Það yrði skömm
okkar allra ef við létum duga að
skella skuldinni á fáeina blóra-
böggla.
MYNDIN MAÐUR DAGSINS
KJALLARI
FÖSTUDAGUR 17. september 2010 UMRÆÐA 27
DR. EIRÍKUR
BERGMANN
stjórnmálafræðingur skrifar.
Óvíða gengu jafnaðarmenn
þó lengra inn á braut
frjálshyggjunnar heldur
en hér á Íslandi.
Baráttan um Ísland
VATNSSOPI Árni Páll Árnason, efnahags- og viðskiptaráðherra, hellti vatni í glasið sitt á blaðamannafundi sem haldinn var í kjölfar þess að niðurstaða hæstaréttar Íslands um
gengistryggð lán var gerð opinber á fimmtudaginn. MYND RÓBERT REYNISSON
Hver er konan?
„Hrafnhildur Hagalín Guðmundsdóttir."
Hvar ertu uppalin?
„Í Reykjavík."
Hvað drífur þig áfram?
„Ást og metnaður."
Hvar vildirðu helst búa ef ekki á
Ísland?
„Vil ekki búa neins staðar annars staðar
núna!."
Hvað borðarðu í morgunmat?
„Ristað brauð með osti og stundum
sultu."
Hvaða bók lastu síðast?
„Purge, eftir Sophie Oksanen."
Er þetta ekki mikil viðurkenning
að vera tilnefnd til Prix-Europa
verðlaunanna?
„Ég veit það ekki, ætli það ekki,
sérstaklega af því þetta er mitt fyrsta út-
varpsverk og fyrsta leikstjórnarverkefni
mitt. Og svo er gaman að fá tilnefningu
í tveimur flokkum en við Steinunn
Knútsdóttir erum líka tilnefndar til sömu
verðlauna fyrir netverk okkar Herbergi
408 í flokki nýmiðla.
Er Einfarar þitt besta verk?
„Uhmm, veit ekki..."
Er útvarpsleikhús list sem Íslend-
ingar þurfa að halda í?
„Já, halda fast í og halda á lofti, hér er um
að ræða mjög mikilvægan vettvang t.d.
fyrir unga höfunda."
Hvað er svo næst á dagskrá?
“Það er bara svo margt..."