Frjáls verslun - 01.11.2014, Side 79

FRJÁLS VERSLUN 11 tbl. 014 79
í frystihúsinu á Siglufirði, Bylgja Hauks ­
dótt ir, vinnur núna fyrir fyrirtæki í Boston
við að kaupa fiskflök frá Íslandi til fersk ­
fisks flutninga innan Bandaríkjanna út
frá Boston. Sá aðili er einhver stærsti
kaup and inn í Bandaríkjunum á ferskum
þorsk flökum. Hann tekur fiskinn og flýgur
með hann til Boston. Þar er hann tekinn
og um pakkaður og um leið og hann lendir
í Banda ríkjunum tapar hann íslenskum
ein kennum. Fiskurinn hefur verið tekinn
og skipt upp í minni einingar og merktur
dreifiaðilanum. Þannig er flogið með hann
út um öll Bandaríkin. Af hverju er hann
ekki með íslenskt einkenni? Það er kannski
vegna þess að dag einn þegar Bylgja vin­
kona mín ætlaði að fara að kaupa fisk þá
hafði útgerðarmaðurinn sagt: Nei, verðið
var svo lélegt í gær að við ætlum ekkert á
sjó í dag. Þá þarf hún að senda skilaboð út
til Boston um að það sé engan fisk að fá. Þá
fær hún svarið – það eru hérna veitingahús
sem bíða eftir fiskinum, þau fara ekkert að
breyta matseðlinum og það sem gerist er
að fyrirtækið fer og kaupir fisk frá Kanada
eða af Bostonsvæðinu til að uppfylla þarfir
viðskiptavinar síns. Fisksalinn er ekkert
að útskýra fyrir viðskiptavininum að þetta
sé ekki íslenskur fiskur heldur kanadískur
þannig að varan tapar upprunanum og hjá
fyrirtækinu í Boston hefur íslenski fiskurinn
engin séreinkenni heldur er þetta bara
fiskur frá viðkomandi dreifiaðila. Þannig
að enn og aftur erum við Íslendingar, í
fjárfestingum og öllu, að hugsa um bardag­
ann í dag eða á morgun. Eðlilegasti hlutur
í heimi væri í mínum huga að við ættum
vöruna alla leið til veitingahússins.
Þarna eru þó undantekningar eins og ég
nefndi – hið vel rekna fyrirtæki Samherji
en hann hefur skapað sér sérstöðu með
því að teygja sig fyrirtækja lengst inn í
virðisaukakeðjuna.“
Mér leið eins og nátttrölli enda
hefur áhugi minn á verðbréf­
um og hlutabréfum aldrei verið
sérstaklega mikill.
Þ
egar Þormóður rammi var
kominn úr höndum ríkisins
og í hendur einstaklinga
spunnust umræður um að
sú einkavæðing bæri öll
einkenni pólitískrar flokks ­
hygli þar sem einhverjir allaballar í Siglu ­
firði nytu þess að vera með vinveittan
flokks bróður sem fjármálaráðherra. Sá
situr nú á Bessastöðum og heitir Ólafur
Ragnar Grímsson. Einn meintra allaballa
var óvítrætt Róbert Guðfinnsson, sem þá
rak útgerðarfyrirækið sem var í eigu ríkis
og bæjar. Hvað segir Róbert nú?
Ég hef stundum sagt að menn eigi að
segja þessa sögu eins og þeim finnst
skemmti legast að segja hana. Menn mega
velja hvaða útgáfu af henni sem er, því að
í sjálfu sér getur hver útgáfa af sögunni
verið góð og hún skiptir ekki öllu máli
fyrir mig því að ég þekki auðvitað söguna
eins og hún var og get þess vegna lifað
með sérhverri útgáfu hennar. En það var
auðvitað fjarri öllu lagi að þetta hefði
verið eitthvert kommaplott í Siglufirði.
Í fyrsta lagi var ég þá löngu kominn úr
Alþýðubandalaginu, í öðru lagi hafði eng­
inn af þessum félögum mínum verið þar
og þeir sem settu upp pakkann með okkur
voru nú frægir íhalds menn, Brynjólfur
Bjarnason í Granda og Vilhjálmur
Egils son. Þetta var þannig eins fjarri
kommaplotti og hugsast gat. Ég get hins
vegar bætt við þessa sögu að þegar ég var
búinn að reka Þormóð ramma í nokkur
ár þá kemur til mín í veislu maður sem ég
þekkti ekki neitt þá, kastar á mig kveðju
og segir svo: – Það er ekki auðvelt fyrir
mig að segja þetta en sennilega er besta
einkavæðing ríkisins á Íslandi Þor móð ur
rammi. Þessi maður var Hannes Hólm­
steinn Gissurarson.
dRauguR ólaFs RagnaRs
voFði yFiR
Það er rétt að þessi sala ríkisins fór ekki
fram í opnu ferli. Ólafur Ragnar sá að
eignarhaldið á Þormóði ramma átti ekkert
heima í fjármálaráðuneytinu en að sama
skapi vildi hann að fyrirtækið færi í hendur
heimamanna. Sú varð raunin.
Svo má segja að þegar frá leið hafi þjóð ­
sagan skaðað okkur. Hún skaðaði okkur
á þann hátt að á þessum tíma, fyrstu árum
kvótatímans, var mikill hraði í ákvörð ­
unar tökum og þessi tækifæri sem gáfust
þarna í upphafi kvótakerfisins ollu nánast
umbyltingu, þannig varð hægt að leggja
af óhagkvæmar einingar, óhagkvæm skip
og sameina veiðiheimildirnar yfir á hag ­
kvæmari skip og byggja upp mun arð ­
bær ari rekstur. Við þetta jókst virðið að
að ganginum að auðlindinni, veiði heim ­
ild unum, mjög hratt. Á fyrsta ári kvóta ­
kerfi sins var kvótinn í sjálfu sér lítils virði.
Menn gleyma því oft. Virðið varð ekki til
vegna þess að menn höfðu ekki verið að
búa til peninga úr aðgangi að auðlindinni.
Hagnaðurinn í sjávarútvegi var mjög
lítill og hann fór nánast á hausinn eftir
fastgengisstefnuna 1987­88 og það þurfti
ríkisábyrgð á skuldir sjávarútvegsins til
að gefa honum tækifæri til að rétta sig af
og að bankakerfið færi ekki allt á hliðina.
Sjávarútvegurinn sem slíkur var ekki arð­
samur en að fá það tækifæri sem fólst í
hagræðingunni, að leggja af óhagkvæmar
einingar, færa veiðiheimildir milli skipa, jók
framleiðni stórlega í sjávarútveginum og á
þeim forsendum náðu sumir sterkri stöðu.
Þeir sem höfðu aðgang að fjármagninu
á þessum fyrstu árum náðu forskoti, þeir
sem skildu kvótakerfið og höfðu aðgang að
fjármagni, sáu þýðingu kvótakerfisins og
hvert það stefndi, og þeir náðu að byggja
sig upp mjög hratt. Við vorum einhverjir
þeir fyrstu til að skilja hvert leiðin lá, að
nota kvótakerfið sem hagræðingartæki
og stjórntæki í sjávarútvegi. Við höfðum
hins vegar mjög takmarkaðan aðgang að
fjármagni vegna þess að draugur Ólafs
Ragnars vofði yfir okkur og fyrstu árin var
litið á okkur sem einhverja kommadrengi,
vildarvini Ólafs Ragnars. Það tók okkur
þess vegna lengri tími en marga aðra að
sanna okkur. Við þurftum að fara hægar í
sakirnar en þeir sem höfðu greiðari aðgang
að fjármagni.“
Þjóðsagan um
einka væðingu
Þormóðs ramma