Gripla - 20.12.2010, Blaðsíða 318

GRIPLA318
hef ég ekki getað fundið það í neinum öðrum miðaldatexta. Þess vegna
þykir mér líklegt að höfundur Gullkársljóða hafi þekkt Völundarkviðu eða
eitthvert skylt kvæði.
3.3 Hefð, textalán og stælingar
Finnur Jónsson segir að í sagnakvæðunum „findes enkelte verbal-lån og
efterligninger af ældre digte, der viser et kendskab til ældre digtning“
(1924, 132). Það er rétt athugað að ýmis orðalagslíkindi eru með sagnakvæð-
unum og eldri kveðskap en það er ekki þar með sagt að yngri kvæðin séu
eftirlíkingar eða stælingar á þeim eldri. Skyldleikinn er miklu frekar þess
eðlis að sagnakvæðin og eldri kvæði undir fornyrðislagi eru hluti af sömu
hefð sem hefur innihaldið ýmiss konar formúlukennt orðalag.13 Við hljót-
um alltaf að gera ráð fyrir að þau kvæði sem varðveist hafa séu aðeins brot
af þeim fjölda sem til var. Að sama orðalag komi fyrir í tveimur varðveitt-
um kvæðum þarf því ekki að þýða að yngra kvæðið hafi fengið að láni úr
því eldra. Orðalagið getur hafa verið hluti af almennum sjóði sem mörg
kvæði sóttu í (sjá nýlegar rannsóknir í þessum anda hjá Thorvaldsen 2006
og 2008).
Böðvar Guðmundsson notar rökin um orðalagslíkindi við forn kvæði til
að ýja að því að sagnakvæðin séu ort eftir siðaskipti. Hann bendir á að ekk-
ert sagnakvæðanna sé varðveitt í handritum eldri en frá 17. öld og segir að
„greinilegur endurómur frá eddukvæðum“ sem í þeim sé komi „vel saman
og heim við vaknandi áhuga lærdómsaldarmanna á fortíðinni“ (2006, 483).
Ég get ekki fallist á þessa skoðun. Þau líkindi við Eddukvæði sem fram
koma í sagnakvæðunum eru ekki þess eðlis að lærdómsaldarmenn með
áhuga á fortíðinni hafi komið þar að málum. Sagnakvæðin eru alþýðubók-
menntir kvenna og barna (Bergljót Kristjánsdóttir 1996, 208–210; Hughes
2002, 100–101) og lítt við smekk lærðra manna, enda munu þeir fremur
hafa litið niður á þau en hitt.14
Þeir menn á lærdómsöld sem tóku sér fyrir hendur að yrkja í Eddu-
kvæðastíl bjuggu til afurð sem er mjög ólík sagnakvæðunum. Eddu kvæði
lærdómsaldar eru þrungin lærdómi, nokkuð stirðkveðin og sækja mest í
Völuspá og Hávamál. Sagnakvæðin hafa hins vegar létt mál og eðlilega
13 Þegar saman fara orðalagslíkindi og efnisleg líkindi, eins og í dæminu að ofan um Völ-
undarkviðu og Gullkársljóð, aukast hins vegar líkurnar á að um beint samband sé að ræða.
14 Þannig kallar Árni Magnússon Hyndluljóð hin yngri „ónýt“ (RR III:XVIII).