Són - 01.01.2004, Síða 133

Eysteinn Þorvaldsson
Hvers mega sín orð ljóðsins?
Um hefð og nýbreytni í íslenskri ljóðagerð
Um miðja tuttugustu öld var orðið formbylting notað um þá róttæku
endurnýjun og þá gagngeru breytingu sem varð í íslenskri ljóðagerð
um þær mundir. Þetta er óheppilegt orð vegna þess að breytingin náði
ekki einungis til formsins, heldur til formgerðarinnar allrar. Ljóðbylting
væri nær lagi. Víst er að þessi bylting olli straumhvörfum í ljóða-
gerðinni og áhrif hennar eru enn gagnger. Með henni hélt módern-
isminn innreið sína í skáldskap á Íslandi.
Ljóðbyltingin fyrir rúmlega hálfri öld olli miklum deilum um rétt-
mæti nýjunga í ljóðagerð. Hin nýju skáld töldu ekki nauðsynlegt að
nota ljóðstafi og rím sem höfðu verið lögboðnir þættir í formgerð
hefðbundins kveðskapar. Hinir háværu og stóryrtu andmælendur
nýrra ljóða hömruðu hinsvegar mest á þeirri ósvinnu að sagt væri
skilið við ljóðstafi og rím. Þeir einblíndu á þetta og töldu það tilræði
við íslenskar bókmenntir og þjóðmenningu, en einnig var því haldið
fram að nýi skáldskapurinn væri óskiljanlegur og ekki nokkur leið að
læra atómljóðin svokölluðu utanbókar.
Steinn Steinarr, Jón úr Vör og atómskáldin sýndu vissulega að þeir
kunnu allir mætavel að nota ljóðstafi og rím en töldu það ekki skáld-
skapnum til framdráttar að lögskorða slík atriði. Það er sérkennilegt
við íslenska módernismann að mörg skáld nýta þessar ljóðeigindir
hefðarinnar í nýstárlegum ljóðum og sýna og sanna að þær geta fallið
vel að hinum nýja skáldskap. Ljóðstafirnir eru þá ekki notaðir með
föstu mynstri í heilu kvæði, heldur til að skapa ákveðnar áherslur og
stundum óvænta hrynjandi, og hið sama er að segja um notkun ríms.
Eitt slíkra ljóða er „Lángistígur“ eftir Þorstein frá Hamri:1
Þíngmannalestin
fetar hinn forna veg.
1 Þorsteinn frá Hamri (1982:25).