Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2011, Blaðsíða 21

21
Skólamenning og námsárangur
Hoy og Miskel (1996, 2008) benda á að
lítið sé til af rannsóknum á skólamenn-
ingu og að þær rannsóknir sem séu til nái
jafnan til afmarkaðra þátta í skólastarfi. Að
þeirra mati byggist mikið af fræðilegum
skrifum um skólamenningu á hugmynda-
legri umfjöllun þar sem myndhverfingar
eru oftast notaðar til að draga upp mynd
af mismunandi eða æskilegri eða óæski-
legri skólamenningu. Í þessum skrifum er
gjarnan dregin upp mynd af þáttum sem
eru mikilvægir, svo sem að viðkomandi
menning sé uppbyggjandi og framsækin
frekar en stöðnuð og letjandi.
Ein þekktasta rannsóknin á skóla-
menningu er rannsókn Rutter, Maughan,
Mortimore og Ouston (1979). Niðurstöður
þessarar rannsóknar eru jafnan taldar
besta sönnun þess að skólamenning skipti
máli fyrir stjórnun skóla og árangur af
starfi þeirra. Í rannsókninni var stuðst
við fjölþættar megindlegar og eigindlegar
rannsóknaraðferðir til að reyna að henda
reiður á þeim þáttum sem helst gætu skýrt
árangur. Meðal þess sem fram kom var
að skólamenningin skýrði fyrst og fremst
þætti eins og gildi, væntingar og hefðir
sem móta viðhorf starfsfólks til náms og
kennslu og samskipti þess. Rannsóknin
varpaði einnig ljósi á marga aðra þætti,
svo sem mikilvægi forystu skólastjóra.
Skólamenning og stjórnun
Ýmis hugtök eða myndlíkingar má nota til
að lýsa stofnanamenningu. Dæmi er fram-
sækin stofnanamenning (e. proactive cult-
ure) en þá er átt við að hefðir, væntingar og
gildi feli í sér hugsun sem leiði til breytinga
og framfara. Íhaldssöm stofnanamenning
(e. reactive culture) eða stöðnuð stofnana-
menning (e. static culture) væri þá and-
hverfa framsækinnar menningar en þar
kæmu hefðir og gildi í veg fyrir framfarir
og breytingar. Menning sem einkennist af
opnum samskiptum (e. open culture) er
annað dæmi og lokuð menning (e. closed
culture) þá andhverfan. Áhersla á mann-
gildi og menntun (e. educative culture)
getur verið einkennandi fyrir stofnana-
menningu á sama hátt og fyrirlitning og
niðurrífandi þættir (e. destructive culture)
geta verið það. Sumir fræðimenn hafa
jafn vel gengið svo langt að tala um eitraða
stofnanamenningu (e. toxic culture), þ.e. í
þeim tilvikum sem samskipti einkennast
af neikvæðum gildum. Á hliðstæðan hátt
tala sumir fræðimenn um krefjandi menn-
ingu (e. demanding culture) í þeim tilvik-
um sem starfsfólk gerir miklar kröfur til
sín og annarra. Letjandi menning (e. non-
demanding culture) væri þá andhverfa
þess. Þessar gerðir stofnanamenningar
geta t.a.m. tekið á sig birtingarmynd mik-
ils eða lítils metnaðar eða samkeppni um
völd og árangur (Bolman og Deal, 2006;
Fullan 2006; Hoy og Miskel, 1996; Keyton,
2011; Sergiovanni, 2009).
Stjórnun og stjórnunarhættir hafa mikil
áhrif á skólamenningu en meginhlut-
verk skóla er að stuðla að sem árangurs-
ríkustu námi hjá nemendum (Sergiovanni,
2009). Rannsóknir á áhrifum skólastjóra á
námsárangur eru margar og benda flestar
til að hann gegni þar mikilvægu hlut-
verki (Leithwood og Jantzi, 1994; Louis,
Leithwood, Wahlstrom og Anderson, 2010;
Rutter o. fl. , 1979; Sammons, Hillman og
Mortimore 1995). Þær rannsóknir sem