Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2011, Blaðsíða 117

117
Hrafnhildur Snæfríðar- og Gunnarsdóttir og Þorgerður Einarsdóttir
kvenna ekki stafa af verðleikum, heldur
einhverju öðru og dragi hana þannig í
efa: „já þurftirðu bara eitthvað að klemma
saman brjóstin og þá fékkstu þetta“. Þar
sem ríkjandi einstaklingshyggjuorðræða
lítur fram hjá félagslegum áhrifaþáttum er
ályktað sem svo að kynin standi jafnfætis
í náminu. Jafnrétti hafi verið náð. Konum
er ekki formlega mismunað, þeim er ekki
meinaður aðgangur að náminu. „Jafnrétti“
felst þar af leiðandi ekki í vinnu í þágu
annars kynsins. Slíkt verði til þess eins að
jaðarsetja hitt kynið. Þess vegna eru það í
raun karlar sem verða fyrir misrétti.
Umræða og lokaorð
Rannsóknarspurningar þessa verkefnis
voru 1) Hvers konar tengsl einkenna
menningu og samskipti í tilteknum raun-
og tæknivísindagreinum? Einkennast sam-
skipti og menning af valdatengslum, og ef
svo er, hvernig birtast þau? 2) Hvaða orð-
ræða og tengsl, þar með talin valdatengsl,
höfðu áhrif á námsval viðmælenda?
Innan greinanna fundust margskonar
valdatengsl og ríkjandi orðræða einkennd-
ist af einstaklingshyggju og karllægum
viðmiðum. Tengslin birtast í orðum nem-
enda og í lýsingum þeirra á andrúms-
lofti innan deildanna og í félagslífi. Þessi
stýrandi valdatengsl höfðu áhrif á daglegt
líf nemenda, samskipti þeirra á milli, við-
horf þeirra til náms og vísinda, og til jafn-
réttismála. Niðurstöður benda til þess að
hinn mikli meirihluti karla móti menningu
innan námsgreinanna og að konur þurfi að
aðlagast karllægum viðmiðum. Langflest-
ir viðmælendur samsömuðu sig ríkjandi
menningu, höfðu tileinkað sér viðtekin
gildi og gerðu lítið úr meintum kynjamun,
í samræmi við rannsókn Henwoood (1998).
Eins og Lave og Wenger (1991) benda á er
brýnt að aðlagast ríkjandi menningu til
að verða fullgildur og gjaldgengur þátt-
takandi. Þetta virðist eiga við um viðmæl-
endur, þær læra „rétta“ hegðun og tileinka
sér viðteknar hugmyndir.
Svo virðist sem neikvæð sýn á kon-
ur og þætti tengda kvenleika sé við-
tekið viðhorf innan greinanna. Viðhorf til
námsárangurs eru jafnframt kynjuð, þ.e.
velgengni kvenna var rakin til iðjusemi
en karlar voru klárir. Í sumum greinum
voru áberandi fordómar og áreitni af kyn-
ferðislegum toga og í félagslífinu virðist
viðgangast grófur eða hrokafullur húmor
sem getur reynst hindrun fyrir þær konur
sem ekki samsama sig ríkjandi menningu.
Innan sumra greina var áberandi sam-
keppnisandrúmsloft sem gerði nemendur
stundum óörugga og hafði jafnvel áhrif á
val á sérgreinum. Húmorinn og andrúms-
loftið gat verið vægðarlaust og í ljósi þess
er skiljanlegt að nemendur óttist það að
spyrja „asnalegra spurninga“.
Einstaklingshyggjuorðræðan er sterk í
orðum viðmælenda og er „hið hlutlausa
viðmið“. Hún setur gerendamátt og eigið
val í brennidepil en gerir það jafnframt að
verkum að erfitt er að fjalla um félagslegt
misrétti (Baker, 2008; 2010). En valfrelsi er
takmörkunum háð og er undir áhrifum frá
stýrandi valdatengslum og öðrum sam-
félagslegum þáttum, svo sem stéttaskipt-
ingu, staðalmyndum og hefðbundnum
hugmyndum um hlutverk kynjanna.
Ríkjandi viðhorf til jafnréttismála endur-