Gripla - 01.01.1993, Page 171

UM FORMÁLA ÍSLENSKRA SAGNARITARA
171
nefndu superbia. Verk mitt má kallast frumsmíði á þessu sviði og má
vafalaust gera betur. Ég hafði og hugsað mér að bókin yrði til þess að
menn könnuðu aðra þætti bókmenntahefðar betur eða færu nánar í
saumana á því sem í verkinu er rétt drepið á.
í formálum koma fram svipuð viðhorf til efnis og algeng eru í bók-
menntafræðum nútímans. Samt sem áður er ekki réttmætt að álykta,
eins og Bjarni Guðnason gerir, að formálar standi gagnvart lausamáls-
verkum eins og Snorra-Edda við túlkun dróttkvæða. Ég hef hvergi
leyft mér að láta í ljós svo óvarlega fullyrðingu. Hið rétta er að for-
málahöfundar hafa sótt efnivið sinn í klassíska retórík sem fjallar m. a.
um það hvernig best sé að bera mál sitt fram í ræðu og riti. Einmitt
vegna þessa ver ég miklu rúmi í að kanna hvaða kennslubækur voru
þekktar hér á landi og reyni að sýna hvernig menntun verðandi rithöf-
unda var hér háttað. En í öllum meginatriðum var hún af sama toga og
rómverskir mælskumenn fengu, því að kristnir miðaldamenn tóku upp
sams konar aðferðir bæði við að uppfræða æskulýðinn og kenna hon-
um að skrifa. Sama hefð í þessum efnum er því ríkjandi frá klassískum
tíma fram undir lok 18. aldar. Af þessum sökum leyfi ég mér að taka
dæmi frá ólíkum tíma og úr erlendum ritum sem engin líkindi eru til að
hafi borist hingað til lands, þar sem augljóslega sama bókmenntahefð
býr að baki. Það ræður því ‘engin hending’ hvaða sýnishorn eru valin
til hliðsjónar dæmunum úr íslensku formálunum. Gagnrýni Bjarna
Guðnasonar um þetta er því sprottin af misskilningi á hugtakinu bók-
menntahefð og rannsóknum á henni. Misskilningur hans kemur enn
betur í ljós síðar þar sem hann ræðir um notkun mína á hugtakinu rit-
klif Hann segir berum orðum að ég virði fyrir mér íslenska formála
með ‘hliðsjón af niðurstöðum Curtiusar’ (bls. 136). Við þessa fullyrð-
ingu Bjarna Guðnasonar er fyrst það að athuga að Curtius kemst ekki
að neinni niðurstöðu um formála. Hann talar einvörðungu um lEx-
ordialtopik' og er það aðeins lítill hluti þeirra venjubundnu efnisatriða
sem formálar hafa yfirleitt að geyma. Ég fjalla hins vegar rækilega um
hugmyndir hans og skýrgreiningar sem og gagnrýni annarra fræði-
manna á verk hans. Og þess skal getið hér að Marie Schulz sem Bjarni
telur hafa rannsakað ritklif eftir að verk Curtiusar kom út, birti verk
sitt þrjátíu og níu árum áður (Die Lehre von der historischen Methode
bei den Geschichtsschreibern des Mittelalters. Berlin 1909). Megingalli á
hennar verki var einmitt, að hún, eins og Bjarni Guðnason, áttaði sig
ekki á hlutverki ritklifa innan bókmenntahefðarinnar. Engin leið er að