Gripla - 01.01.1993, Side 173

UM FORMÁLA ÍSLENSKRA SAGNARITARA
173
ósammála Bjarna Guðnasyni um að láta hann standa sem sjálfstæðan
kafla. Hann er hluti af almennum skýringum inngangsins og stendur í
rökréttu samhengi við aðrar útskýringar úr klassískum mælskufræðum.
Hið sama gildir um hugtakið ritklif.
Ég vil strax taka fram að ég forðast að tala um formálahefð. Verkið
snýst ekki einungis um venjubundna efnisþætti formála eins og Bjarni
Guðnason virðist ætla. Sum ritklif formálanna eru líka algeng í verkun-
um sjálfum og eftirmálum. Meginrannsóknin fjallar um ritvenju sem
að miklum hluta á uppruna sinn í klassískum mælskufræðum og út-
skýringum miðaldamanna á þeim. Af þessu má ljóst vera að könnun
mín snýst um önnur efni en þau sem Bjarna Guðnasyni finnst vera að-
alatriði. Ég er ekki að bera saman 'innlenda frásagnarhefð’ við
‘formálahefð’. Með öðrum orðum sagt, heildarsýn mín er því önnur en
Bjarna Guðnasonar.
Andmælandi minn fettir fingur út í skiptingu verksins í tvo megin-
hluta og spyr hvort það séu áhrif frá formála Sverris sögu. Sá formáli
skiptist reyndar ekki í hluta heldur skiptir hann sögunni í fyrra og síð-
ari hlut. En fyrir mér var það fullkomlega rökrétt skipting að byrja
bókina á inngangi, en fjalla í fyrri hluta verksins um ritklif og önnur
venjubundin atriði í íslenskum formálum almennt og bera þau saman
við bókmenntahefð annars staðar í Evrópu. í síðari hluta voru hins
vegar valin þrjú verk, sitt úr hverri bókmenntategundinni til þess að
fjalla um formálann í tengslum við verkið sjálft. Það hefði ekki verið
unnt að gera við 45 formála. Ég get hins vegar tekið undir gagnrýni
Bjarna Guðnasonar á undirskiptingu fyrri hluta bókarinnar, þá kafla
sem kallast tilefni og tilgangur. Ég drep á hana í forspjalli mínu, en hún
á rætur sínar að rekja til fornrar kennisetningar um niðurskipan verks
(sjá rit mitt bls. 1). Ég geri mér fyllilega grein fyrir göllum þessa fyrir-
komulags. í þessu viðfangi nefnir Bjarni Guðnason formála Hungur-
vöku. Um margt sem hann segir um sundurliðun þess formála er ég
honum sammála. Ég er aftur á móti þeirrar skoðunar að hann hafi
ekki íhugað hvaða bókmenntagrein Hungurvaka heyrir til þegar hann
segir: ‘Ef menn vilja þá geta þeir kallað Hungurvöku inngang að sögu
Þorláks, en ég hygg úr lausu lofti gripið, að í lok Hungurvöku ‘hafi átt
að koma lofgjörð um Þorlák lík að gerð og um hina biskupana og ef til
vill mærðarmeiri” (bls. 139). Ég drep á þessa tvo möguleika og er sá
síðari að stofni til sóttur í smiðju Árna Magnússonar (sjá rit mitt, bls.
386). Ef menn vilja líta á Hungurvöku sem inngang Þorláks sögu, þá