Gripla - 01.01.1993, Side 177

UM FORMÁLA ÍSLENSKRA SAGNARITARA
177
höfðingja. í meginatriðum hef ég í ritinu farið eftir venjulegri flokkun
lausamálsverka í bókmenntagreinar, en þó víða vikið frá henni. Les-
endur sjá t. d. fljótt að Ólafs saga Tryggvasonar eftir Odd munk er tal-
in til helgisagna og riddara- og fornaldarsögum er steypt saman í einn
flokk.
Verkefnið var bundið við trúarleg og veraldleg sagnarit. Fræðirit
eins og Snorra-Edda eru af ólíkum toga og þar ríkja nokkuð önnur
lögmál í formálagerð en í sagnaritum. Mér þótti engin ástæða til að
skýra þetta val - einhvers staðar þurfti að takmarka rannsóknina.
Vafamál er einnig hvort formálar fræðirita hefðu skýrt eða varpað ljósi
á formála sagnarita. Ef velja hefði átt formála til hliðsjónar, hefði verið
nær að velja inngangserindi kvæða.
Bjarni Guðnason kvartar undan því að ég fjalli ekki um ‘formála’
Tristrams sögu. Því er til að svara að ég hef annars staðar sýnt fram á
að klausa sú sem kölluð hefur verið formáli Tristrams sögu er upphaf-
lega for- eða baktitill, sniðinn eftir titlum prentaðra bóka á 17. öld. Á
þær röksemdir hafa flestir fræðimenn síðar fallist.
4. ‘Formálaskýringar’
Eins og kom fram hér í upphafi hefur Bjarni Guðnason ekki áttað sig á
bókmenntalegu hlutverki ritklifa. Þau eru alltaf virk, enda þótt merk-
ing þeirra sé ekki alltaf sú sem orðin láta í ljós. Sá höfundur sem biður
um umbætur á verkinu sínu í formála getur annaðhvort ætlast til þess
að svo sé gert eða verið með uppgerðarhæversku, látið svo sem ein-
hverjir gallar séu á verkinu, þótt hann telji á því verði engir gallar
fundnir. í báðum tilvikum er ritklifið virkt; það hefur ákveðið hlutverk
og til að kanna merkingu þessara orða í hverju dæmi hefði þurft að
rannsaka hvert verk í smáatriðum. Bjarni Guðnason ætlar að mikill
fengur hefði orðið að slíkri rannsókn. Ekki efa ég það. Fyrir mér vakti
hins vegar að sýna fram á hvernig sérhvert ritklif formálanna var hluti
af stærri bókmenntahefð. Án þess að skoða það innan þeirra marka,
hlaut túlkun þess að verða varasöm og alloft röng. Og sökum þessa var
ekki unnt að ganga út frá því sem vísu að formálahöfundur segði ávallt
það sem honum byggi í brjósti og hafa mætti það fyrir satt, þangað til
annað sannaðist. Ef leið sú sem Bjarni Guðnason stingur upp á, hefði
verið valin hefði verkið orðið allt öðruvísi. Könnun af því tagi hefði
brotið í bága við eðli rannsóknar minnar. En þess háttar rannsóknir
12 Gripla