Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2010, Blaðsíða 15

AF MERKINGARUSLA Í HEITUM HÁSKÓLAGREINA
15
sett fram af Arngrími lærða í Crymogæu sem út kom 1609) svo ekki sé
minnst á nýjar íslenskar réttritunarreglur.18
Rask var augljóslega hrifinn af íslenska nýyrðinu „bókmenntir“ og titlar
sig „prófessor í bókmenntafræði“ á titilblaði Lestrarkvers handa heldri
manna børnum sem út kom í Kaupmannahöfn 1830.19 Það virðist ekki
hvað síst hafa verið fyrir áhrif hans að nýyrði sr. Egils Eldjárnssonar náði
þeirri fótfestu og útbreiðslu sem raun ber vitni. Rask er því réttnefndur
fyrsti bókmenntafræðingurinn á íslensku, jafnvel þótt við hugum ekki
eingöngu að mynd og formi orðsins heldur einnig merkingu þess á okkar
tímum. Með þessu nýyrði vildi Rask þýða danska lærdómsheitið litterær-
historie, en hann var þá prófessor í þeirri grein við Hafnarháskóla.
Litterærhistorie var ekki einfaldlega „bókmenntasaga“ heldur lá merking
danska orðsins nær því sem við nú myndum kalla bókfræði. Skýrir það ef
til vill hvers vegna Rask kaus að nota orðið bókmenntafræði en ekki bók-
menntasögu yfir greinina.20 En með nýsmíðinni skapaði Rask orðinu ekki
örlög frekar en aðrir nýyrðasmiðir, því „bókmenntafræði“ átti auðvitað
eftir að öðlast sína eigin merkingarsögu óháða danska orðinu litterær-
historie. En fyrst þurfti orðið „bókmenntir“ að breyta um merkingu í mik-
illi menningarbyltingu.
Á meðan Rask var forseti Hins íslenzka bókmenntafélags var tímaritið
Skírnir stofnað en fyrsta tölublað þess kom út árið 1827. Rask beitti sér
fyrir því að meðal efnis væri samantekt um „Hinar helztu bækur, útkomn-
ar í Kaupmannahöfn“ árið áður. Undir þessa samantekt skrifar Þorgeir
Guðmundsson sem viðurkennir þó að Rask hafi átt „hvad mestan þátt í, ad
listi þessi kom fyrir almenníngs sjónir“ (98). Að sögn Þorgeirs byggir sam-
antektin á dönskum lista sem út kom hvert ár í ritstjórn guðfræðiprófess-
ors nokkurs og hét Dansk Literatur-Tidende for Aaret. Áhugavert er í sam-
hengi þessara skrifa að skoða hugtökin og flokkunina sem hér er beitt á
18 Um hreintungustefnu Arngríms lærða í Crymogæu, sjá grein mína „Puritas nostræ
lingvæ: Upphaf íslenskrar málhreinsunar í latneskum húmanisma“, Skírnir 177,
2003, bls. 37–63.
19 Lestrarkver handa heldri manna börnum með stuttum skíríngargreinum um stafrofið og
annað þartil heyrandi, samið af Rasmúsi Rask, Prófessor í bókmentafræði, bóka-
verði Háskólans og meðlim af ýmisligum lærðum Félögum, Kaup mannahöfn,
1830.
20 orðið „bókmenntasaga“ virðist fyrst koma fram eftir daga Rasks og þá hjá einum
Fjölnismanna í Ferðabók Tómasar Sæmundssonar, ritstj. Jakob Benediktsson, Reykja-
vík: Hið íslenzka bókmenntafélag, 1947, bls. 105, en hún var að mestu skrifuð
1834–1835.