Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2010, Page 98

98
þess fyrir merkingu verksins. Eco segist þar telja að vinsældir morðgát-
unnar sem bókmenntaforms stafi hvorki af því að þar séu lík á hverju strái
né af því að réttlætið sigri að lokum (enda er sú tæpast raunin í sögu hans)
heldur sé ástæðan sú að þar sé glímt við tilgátur, leitað svara við grund-
vallarspurningu allra vísinda og fræða: Hver gerði það? „Til að vita það (til
að halda að maður viti það) þarf maður að gera ráð fyrir að allir atburðir
séu tengdir röklega, með þeim rökum sem hinn seki hefur þröngvað upp á
þá. Saga sérhverrar rannsóknar og sérhverrar tilgátu segir okkur eitthvað
sem við höfum svo gott sem vitað alla tíð.“9 Af þessu leiðir að morðgátan í
Nafni rósarinnar kallast á við fjölda hliðarsagna þar sem tilgátum um ýmis
málefni, veraldleg og geistleg, er teflt fram. Bókasafnið er tilbrigði við
sama stef, segir Eco, þar sem líta má á völundarhúsið sem líkan af þekk-
ingarleitinni. Í framhaldi ræðir hann þrjár tegundir völundarhúsa: (1)
klassíska eða gríska völundarhúsið sem er tiltölulega einfalt í lögun en
heimkynni mannýgrar ófreskju, (2) reglubundna völundarhúsið sem er líkt
og flókið samhverft mynstur með einum útgangi en ótal blindgötum, og
loks (3) illskiljanlegt völundarhús sem líkist óskipulegu neti tengdra ganga
sem eiga sér hvorki upphaf né endi og hefur þar af leiðandi engan útgang.10
Hvert þessara völundarhúsa er í senn birtingarmynd sérstaks frásagnar-
forms og tiltekins veruleikaskilnings.
Klassíska völundarhúsið á rætur að rekja til forngrísku sagnarinnar um
Mínos konung á Krít og eiginkonu hans Pasífaë. Mínos varð fyrir því óláni
að styggja sjávarguðinn Póseidon sem hefndi sín með því að gera Pasífaë
ástfangna af guðdómlegu nauti. Skömmu síðar eignaðist hún einkennilegt
afkvæmi, Mínótáros eða Mínos-tarf, sem var með mannslíkama en nauts-
haus. Konungurinn lokaði ófreskjuna inni í völundarhúsi og saddi hungur
hennar með mannakjöti. Eftir að hafa sigrað Aþeninga í stríði lét hann þá
senda sér árlega sjö sveina og sjö meyjar til að gefa tarfinum. Þriðja árið
sem þeir þurftu að standa skil á þessari skattgreiðslu bauð konungssonur-
inn Þeseifur sig fram sem einn hinna sjö sveina. Þegar hann kom til Krítar
öðlaðist hann trúnað Ariödnu, dóttur Mínosar, og fékk hjá henni töfra-
sverð sem hann drap Mínótáros með og töfraþráð sem gerði honum kleift
að rata aftur út úr völundarhúsinu.11 Í eftirskrift sinni bendir Eco á að
9 Umberto Eco, Postscript to The Name of the Rose, San Diego, New york, London:
Harcourt Brace Jovanovich, 1984, bls. 54.
10 Sama rit, bls. 57.
11 Will Durant, Grikkland hið forna, fyrra bindi, þýð. Jónas Kristjánsson, Reykjavík:
Bókaútgáfa Menningarsjóðs, 1967, bls. 32.
JÓN KARL HELGASoN