Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2010, Síða 126

126
anna með öllum þeim mismunandi sjónarhornum sem í þeim felast eru
fullkomlega jafngildir heimar. Heimur mannfólksins er þar ekki merkilegri
en heimar annarra lífvera þótt við hneigjumst jafnan til að telja okkar heim
öðrum æðri. Raunar erum við einu lífverurnar sem gera kröfu til þess að
þröngir tegundarmiðaðir hagsmunir ráði ríkjum í heildarskipulagi verald-
arinnar. En með snjöllum dæmisögum sínum, þar sem lesandinn er stöð-
ugt leiddur á milli ólíkra sjónarhorna og þarf að setja sig í spor ólíkra vera
með ólíkar þarfir, tælir Zhuangzi hann til að „upplifa“ eða „skynja“ ólíkar
kringumstæður og þar með „knýja fram sálræna umbreytingu sem er rót-
tækari en einfaldlega það að skipta um skoðun“.17
Hér kunna einhverjir að andmæla sem svo að þegar allt kemur til alls
séum við mannfólk og höfum engar sérstakar skuldbindingar gagnvart
öðrum verum, auk þess sem náttúran sjálf sé grimm og við fylgjum henni
einfaldlega eftir í nýtingu þess sem hún gefur af sér. En daoistar setja sig
ekki upp á móti því að náttúran verði nýtt og myndu heldur ekki halda
fram viðhorfum trúarhópa á borð við hina indversku jaínista um að ekki
megi drepa aðrar lífverur eða leggja sér þær til munns.
Meginmarkmiðið er einfaldlega blómlegt líf sem allra flestra. og gagn-
rýni daoista hlýtur aukinn sannfæringarkraft þegar vikið er að áhrifum
lífsmáta okkar á blómlegt líf mannsins, því haldist sá lífsmáti áfram
óbreytt ur munum við í þröngsýni okkar óafvitandi saga í sundur greinina
sem við sitjum á og ekki vakna til vitundar fyrr en við skellum á jörðinni og
allt er um seinan. Með því að miða aðgerðir okkar við þrönga hagsmuni
okkar tegundar læsum við okkur í keðju skammtímahagsmuna sem taka
ekki tillit til hins víðara samhengis hlutanna. Gamli garðyrkjumaðurinn
hafnar vélrænni stjórnun daglegra starfa því hann sér fyrir að það muni
smám saman hafa skaðleg áhrif á hugsanagang hans og líf, að hann taki að
endingu að nálgast umhverfi sitt frá sjónarhóli vélrænna tilburða og þar
með glata þeirri skynjun og tilfinningu sem hann hefur fyrir umhverfi sínu
og samstilltu sambandi sínu við það. Það gætu verið skammtímahagsmun-
ir fyrir hann að nýta sér tæknibúnað til að vökva garðinn sinn en fyrir vikið
er hætta á að hann breyti nálgun sinni á veruleikann. Hér er jafnvel freist-
andi að fá að láni hugtak frá Max Weber og tala um rökvæðingu hugsunar-
innar og lífsmátans þar sem veruhætti hans er þröngvað ofan í rás mark-
miðsrökvísi skammtímahagsmuna. Þar með einskorðast samband mannsins
17 Graham Parkes, „The Wandering Dance: Chuang Tzu and Zarathustra“,
Philosophy East and West 33:3 (1983), bls. 239.
GeIR sIGuRðsson