Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2010, Síða 155

155
ákveðið neitt. Framtíð hans er sem óskrifað blað, þar sem framtíð lesand-
ans er tvö hundruð blaðsíður fullar af orðum sem standa milli hans og end-
isins. Hvarvetna rekst rithöfundurinn því aðeins á sína þekkingu, sinn vilja,
sínar áætlanir, í stuttu máli á sjálfan sig. Hann hreyfir aðeins við huglægni
sjálfs sín. Hluturinn sem hann skapar er utan seilingar hans, hann getur
ekki skapað hann fyrir sig. Ef hann les aftur það sem hann hefur skrifað er
það um seinan. Setningin nær því aldrei að verða hlutur í augum hans.
Hann fer út að ystu mörkum hins huglæga, en kemst ekki yfir þau. Hann
getur metið áhrif handbragðs, kjörorða, vel staðsetts lýsingarorðs, en það
eru áhrif sem aðror munu verða fyrir. Hann getur metið þau, ekki fundið til
þeirra. Proust átti þess aldrei kost að uppgötva samkynhneigð Charlusar,
því að hann var búinn að ákveða hana, og það jafnvel áður en hann byrjaði
á bók sinni. og ef verkið tekur einhvern daginn á sig svipmót hlutlægni í
augum höfundar, er ástæðan sú að ár og dagur hafa liðið, hann er búinn að
gleyma því, getur ekki sett sig inn í það og gæti eflaust ekki skrifað það
lengur. Þannig var komið fyrir Rousseau þegar hann las Samfélagssáttmálann
aftur undir ævilokin.
Það er því ekki satt að maður skrifi fyrir sjálfan sig. Slíkt væri að rata í
hina þrengstu blindgötu. Með því að úthella tilfinningum sínum á pappír
tækist manni tæplega að veita þeim veikburða framhaldslíf. Hin skapandi
athöfn er aðeins ófullburða og óraunverulegt andartak í framleiðslu verks-
ins. Ef höfundurinn væri einn í heiminum gæti hann skrifað eins mikið og
hann lysti, verkið sem hlutur mundi aldrei líta dagsins ljós, og hann yrði
annaðhvort að leggja frá sér pennann eða örvænta. En aðgerðin að skrifa
felur í sér aðgerðina að lesa sem gagnkvæma samsvörun sína, og þessar
tvær tengdu athafnir krefjast tveggja aðgreindra gerenda. Það er sam-
eiginlegt átak höfundar og lesanda sem heldur á loft þeim áþreifanlega og
ímyndaða hlut sem verk andans er. Það er ekki til nein list nema fyrir aðra
og eftir aðra.
Lesturinn virðist í rauninni vera sambland skynjunar og sköpunar.3
Lesturinn sýnir mikilvægi bæði hugar og hlutar. Hluturinn er aðalatriði af
því að hann er til handan reynslunnar, af því að hann beygir mann undir
sínar eigin formgerðir, og af því að maður verður að bíða hans og skoða
hann; en hugurinn er einnig aðalatriði af því að hans er þörf, ekki aðeins til
að afhjúpa hlutinn (þ.e. gera það að verkum að þarna sé hlutur), heldur
3 Sama gildir að breyttu breytanda um afstöðu áhorfandans frammi fyrir öðrum
listaverkum (málverk, sinfóníur, styttur).
HVERSVEGNA Að SKRIFA?