Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2013, Síða 38

37
fengu hvorki frelsi né jafnrétti en væru þeir múslímskrar trúar voru þeir
undanþegnir erfiðustu verkunum eins og galeiðuróðrinum sem yfirleitt
drap þræla á tiltölulega stuttum tíma. Þrælarnir höfðu aðra illa útleikna
þræla fyrir augunum eins og Einar Loftsson sem vann það sér til óhelgi að
sækja óvitandi vatn í brunn sem meinaður var kristnum mönnum og var
nefskorinn, eyrnaskorinn og rekinn þannig limlestur um göturnar „með
hrinum og ólátum“. 24 Óhæfa af þessu tagi var ekki unnin af Tyrkjum held-
ur trúskiptingum.
Hjá Jóni kemur fram að íslensku fangarnir fylgjast vel með þeim sem eru
keyptir eða komast burt úr þrældómnum. Fjölskylda Jóns er sundruð, móðir
og einn bræðranna farin heim en hann eftir og með bréfinu biður hann
ákaft um að þeir sem bréfið fái beiti sér fyrir lausn hans. Í bréfi hans birtast
fastir liðir úr þrælafrásögnum allra tíma, hinir misjafnlega illu húsbændur,
hve oft hann hefur verið keyptur og seldur eða fimm sinnum á þremur árum
á hækkandi verði sem eykur virðingu hans en minnkar möguleika á að hann
verði keyptur til baka. Hann talar um möguleikana á að strjúka og hefur
augljóslega borið sig saman við aðra þræla og af bréfinu má vel sjá að eftir
þriggja ára tilveru sem þræll er sjálfsmynd Jóns og orðræða um sjálfan sig
farin að bera vott um að hann er að verða „hinn“ í eigin augum.
Þetta er enn skýrara í bréfi Guttorms Hallssonar ári síðar, 1631, og bréf
hans er enn örvæntingarfyllra en bréf Jóns. Eins og Jón talar Guttormur
um mismunandi húsbændur og rifjar upp hina auðmýkjandi komu til Alsír
og söluna á íslenska fólkinu sem er rekið á markaðstorgið eins og skepnur,
fátækt, hrakið og tötralegt og enginn vill kaupa það „... því þeim þótti vér
vera fáráðir, aumir og fásénir vesælingar hjá annarri þjóð. Þar með kunnum
vér ekkert að gera eður erfiða, sem þeirra landi eður skikki tilheyrði“ (147).
Hér er ekki aðeins lýst varnarleysi og vesöld íslensku fanganna heldur
er reynt að tala sig burt frá þeirri skömm að vera söluvara sem enginn vill
kaupa, hvorki hinir illu þrælahaldarar né manns eigin herrar; konungur og
yfirvöld heima á Íslandi. Texti Guttorms er mjög markaður af tvíræðni.
Eins og áður sagði hefur Homi Bhabha gagnrýnt óríentalismakenningar
24 Tyrkjaránið á Íslandi 1627, 281. Þess ber að geta að allar þessar hryllingssögur
þjónuðu ákveðnum tilgangi. Þorsteinn Helgason dregur frekar úr slíkum lýsingum
og segir: „Íslensku fangarnir voru líklega ekki pyntaðir í verulegum mæli.“ Þor-
steinn Helgason, 2013, bls. 300. daniel Vitkus hefur líka fyrirvara á þegar hann
segir: „Privateers wanted captives to describe the ordeals they suffered to their
kin and thereby hasten the ransom process ...“ daniel J. Vitkus, Piracy, slavery,
and redemption: Barbary captivity narratives from early modern England, New york:
Co lumbia University Press, 2001, bls. 16.
TyRKJARÁNið oG GUðRÍðUR SÍMoNARdÓTTiR SEM BLæTi