Peningamál - 01.11.2002, Síða 64

PENINGAMÁL 2002/4 63
Tegundir og orsakir áhættu í verðbréfauppgjörs-
kerfum
Skilningur og greining á tegundum og orsökum
áhættu sem skapast í einstökum þáttum uppgjörs-
ferlisins eru forsenda þess að hægt sé að auka öryggi
verðbréfauppgjörskerfa. Skilvirk stýring rekstrar-
aðila og þátttakenda verðbréfauppgjörskerfis á þess-
um áhættuþáttum er nauðsynleg til þess að tryggja
öryggi og áreiðanleika kerfisins.
Mikilvægur áhættuþáttur er greiðslufallsáhætta,
þ.e. áhættan af því að mótaðili verðbréfaviðskipta
muni ekki gera upp kröfu þegar hún verður gjaldkræf
eða eftir að hún varð gjaldkræf. Annar veigamikill
áhættuþáttur er lausafjáráhætta, þ.e. áhættan af því að
mótaðili muni ekki gera upp kröfu að fullu þegar hún
verður gjaldkræf heldur einhvern tíma eftir gjald-
daga. Aðrir áhættuþættir eru lagaáhætta, uppgjörs-
áhætta, rekstraráhætta og vistunaráhætta. Tegundir
áhættu í verðbréfauppgjörskerfum eru nánar til-
greindar í ramma 1.
Verðbréfauppgjörskerfi og fjármálastöðugleiki
Öryggi verðbréfauppgjörskerfa er nauðsynleg for-
senda skilvirkra verðbréfamarkaða og greiðslukerfa.
Áhætta og veikleikar í verðbréfauppgjörskerfum geta
leitt af sér kerfislægar truflanir á fjármálamörkuðum
og valdið áföllum í greiðslukerfum og öðrum verð-
bréfauppgjörskerfum. Fjármálaerfiðleikar eða rekstr-
artruflanir hjá stofnun sem annast mikilvæga þætti í
uppgjörsferlinu eða hjá kerfislega mikilvægum
notanda geta valdið lausafjáráhættu og greiðslufalls-
áhættu hjá öðrum þátttakendum og færst yfir til
greiðslukerfisins sem notað er við uppgjörið.
Áreiðanleg tilhögun verðbréfauppgjörs og verð-
bréfavistunar er einnig forsenda þess að hægt sé að
verja eignir fjárfesta fyrir kröfum lánveitenda milli-
Verðbréfavistun
(e. safekeeping/custody)
Ákvörðun skyldna og réttinda
(e. clearance/clearing)
Staðfesting viðskiptaskilmála
(e. confirmation of trade)
Mynd 1 Uppgjörsferillinn
Greiðsla
(e. payment)
Afhending
(e. delivery)
Uppgjör (e. settlement)