Peningamál - 01.11.2002, Síða 97

PENINGAMÁL 2002/4 95
Varúðarreglur um lausafjárhlutfall og gjaldeyrisjöfnuð
Varúðarreglum (e. prudential regulation) á fjármála-
markaði er almennt ætlað að stuðla að öruggum og
traustum starfsháttum í fjármálaþjónustu. Hugtakið er
nokkuð víðtækt þar sem það nær m.a. til reglna sem
kveða á um kröfur um stjórnunarhætti í fjármálafyrir-
tækjum og greiðsluhæfni þeirra, neytendavernd og skil-
virkt innra og ytra eftirlit með starfsemi þeirra. Í víð-
tækum skilningi er varúðarreglum einnig ætlað að
stuðla að stöðugleika í fjármála- og hagkerfinu. Sam-
kvæmt lögum setur Seðlabanki Íslands reglur um lausa-
fjárhlutfall lánastofnana og um gjaldeyrisjöfnuð. Aðrar
varúðarreglur á fjármálamarkaði eru ýmist bundnar í
lögum, settar af ráðherra eða af Fjármálaeftirlitinu.1
Meginefni reglnanna um lausafjárhlutfall og gjaldeyris-
jöfnuð er sem hér segir:
Lausafjárhlutfall
Lausafjárhlutfall lánastofnana má skilgreina sem hlut-
fallið á milli lausafjárkrafna og lausafjárskuldbindinga.
Í reglum nr. 386 frá 29. maí 2002, sbr. 12. gr. laga nr.
36/2001 um Seðlabanka Íslands, er kveðið á um
lausafjárhlutfall lánastofnana. Markmið reglnanna er að
tryggja að lánastofnanir eigi ávallt nægt laust fé til að
mæta fyrirsjáanlegum og hugsanlegum greiðsluskuld-
bindingum á tilteknu tímabili. Þeim er skylt að senda
Seðlabanka Íslands mánaðarlega sérstaka skýrslu um
upplýsingar sem liggja til grundvallar útreikningi á
lausafjárhlutfallinu. Kröfur og skuldbindingar sem falla
undir útreikninginn eru flokkaðar eftir eðli þeirra,
binditíma og áhættu. Þá er tilgreint hversu hátt hlutfall í
hverjum flokki er tekið með í útreikninginn. Allur
sjóður lánastofnunar telst þannig til lausafjárkrafna en
einungis 5% af yfirdráttarlánum, svo að dæmi sé tekið.
Hlutfallið er reiknað út fyrir fjögur tímabil, þ.e. til eins
mánaðar, frá einum til þriggja mánaða, frá þremur til
sex mánaða og frá sex til tólf mánaða. Hlutföll krafna
og skuldbindinga sem falla í gjalddaga eða breyta má í
laust fé innan eins mánaðar og innan þriggja mánaða
skulu eigi vera lægri en 1. Takist lánastofnun ekki að
uppfylla þessar kröfur kveða reglurnar á um viðurlög í
formi dagsekta á þær fjárhæðir sem á vantar. Lána-
stofnanir skulu gera grein fyrir lausafjárhlutföllum fyrir
önnur tímabil þótt ekki séu gerðar kröfur til sérstakra
hlutfalla í þeim efnum.
Gjaldeyrisjöfnuður
Gjaldeyrisjöfnuð lánastofnunar má skilgreina sem mis-
mun á gengisbundnum eignum og skuldbindingum
innan og utan efnahagsreiknings. Gjaldeyrisjöfnuður er
því mælikvarði á gjaldeyrisáhættu lánastofnunar. Í
reglum nr. 387 frá 29. maí 2002, sbr. 13. gr. laga nr.
36/2001 um Seðlabanka Íslands, er kveðið á um
gjaldeyrisjöfnuð lánastofnana og þeirra er leyfi hafa til
milligöngu um gjaldeyrisviðskipti. Markmiðið með
reglunum er að takmarka gengisáhættu með því að
koma í veg fyrir að gjaldeyrisjöfnuður fari fram úr
tilteknum mörkum. Reglurnar kveða á um tvenns konar
mörk í þessum efnum. Þau fyrri lúta að opinni gjald-
eyrisstöðu í einstökum gjaldmiðlum. Hún má hvorki
vera jákvæð (gnóttstaða) né neikvæð (skortstaða) um
meira en nemur 15% af eigin fé samkvæmt síðasta birta
uppgjöri. Undantekning er þó gerð að því er varðar
Bandaríkjadal og evru þar sem mörkin eru 20%. Síðari
mörkin lúta að heildargjaldeyrisstöðu í öllum gjald-
miðlum, umreiknaðri í íslenskar krónur, sem er summan
af opinni gjaldeyrisstöðu í einstökum myntum. Hún má
hvorki vera jákvæð né neikvæð um meira en 30% af
eigin fé samkvæmt síðasta birta uppgjöri. Lánastofn-
unum er gert að skila Seðlabankanum mánaðarlega
skýrslum um gjaldeyrisjöfnuðinn. Fari jöfnuðurinn
fram úr ofangreindum mörkum skulu lánastofnanir
þegar grípa til aðgerða til að laga hann og skal hann vera
innan tilskilinna marka eigi síðar en innan þriggja
viðskiptadaga. Takist lánastofnun ekki að laga jöfn-
uðinn innan þessara tímamarka kveða reglurnar á um
viðurlög í formi dagsekta.
1. Sjá vefsíður viðskiptaráðuneytisins
(http://www.stjr.is/interpro/ivr/ivr.nsf/pages/log)
og Fjármálaeftirlitsins (http://www.fme.is/fme.nsf/pages/index.html).