Peningamál - 01.07.2008, Blaðsíða 59

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PENINGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
0
8
•
2
59
Vandinn við val á gengisfyrirkomulagi fyrir lítil, ört vaxandi opin
hagkerfi með frjálst flæði fjármagns
Lettneska hagkerfi ð hefur vaxið með gífurlegum hraða undanfarin
ár, verg landsframleiðsla á föstu verðlagi jókst um rúmlega 10% árið
2007 og rúmlega 12% árið 2006. Fyrir því má færa rök að fastgengis-
stefna henti illa landi í svo hraðri þróun. Hún felur í sér, þegar gengið er
bundið við gjaldmiðla þróaðra ríkja með minni hagvöxt, að nafnvextir
verða lágir miðað við vöxt landsframleiðslunnar. Hækkun hlutfallslegs
verðlags eða raungengis, sem er óhjákvæmileg þegar lönd efnast (svo-
kölluð Balassa-Samuelsson-áhrif), kemur þá fram í hækkun verðlags í
stað gengishækkunar. Stýrivextir Seðlabanka Lettlands hafa verið 6%
frá því í maí 2007, en voru í kringum 3-5% frá árinu 1997. Í því felst
að raunvextir í Lettlandi hafa verið neikvæðir síðan árið 2004, þegar
verðbólga þar í landi komst aftur á skrið. Neikvæðir raunvextir hafa
ýtt undir gífurlegan vöxt útlána, sem kynti undir innlendri eftirspurn,
verðbólgu og viðskiptahalla. Hækkun raungengis mun hins vegar að
lokum hægja á vexti og lægja öldur verðbólgunnar er fram líða stundir
að því gefnu að fastgengið bresti ekki. Um það er hægt að efast í ljósi
viðskiptahallans, en á móti kemur að bakhjarl fastgengisstefnunnar er
öfl ugri í Lettlandi en hann var á fastgengistíma num á Íslandi, því að
fast gengi lettneska latsins er hluti af tvíhliða samkomulagi við evr-
ópska seðlabankann. Einnig er gjaldeyris forði Lettlands nokkuð mikill,
eða jafn stór og peningamagn í umferð. Algengt er í löndum með
myntráð, eins og í nágrannaríkjunum Eistlandi og Litháen, að seðla-
bankinn sé skyldugur til að viðhalda svo miklum gjaldeyrisforða. Mik-
ill gjaldeyrisforði gerir Seðlabanka Lettlands mun auðveldara fyrir að
halda gengi latsins föstu og byggir upp traust á gjaldmiðlinum því að
auðveldara er að forðast áhlaup spákaupmanna.
Hinn kosturinn í stjórn peningamála er sjálfstætt fl jótandi gjald-
miðill með verðbólgumarkmiði. Smáríki sem velja slíka umgjörð standa
þó frammi fyrir þeim vanda að gengissveifl ur eru líklegar til að hafa
mun meiri áhrif á innlent verðlag en í stærri ríkjum.
Baráttan við verðbólguna á Íslandi
Peningamálastjórn á Íslandi byggðist áratugum saman á ýmiss konar
fastgengisstefnum sem fylgt var eftir með mistrúverðugum hætti.
Fastgengisstefnan var komin í þrot árið 2001 og því var gengi krón-
unnar sett á fl ot og verðbólgumarkmiðið tekið upp. Á undanförnum
árum hefur Seðlabanki Íslands beitt ströngu peningalegu aðhaldi til að
reyna að stemma stigu við verðbólgunni. Það hefur þó ekki gengið
sem skyldi, eins og ítarlega hefur verið fjallað um á þessum vettvangi.
Vandinn er því hinn sami og í Lettlandi þótt aðferðirnar við að ráða bót
á honum séu ólíkar. Í báðum löndum er líklegt að erfi tt tímabil aðlög-
unar sé framundan og verður fróðlegt að bera saman hvernig lönd-
unum reiðir af, þótt að ýmsu leyti sé ólíku saman að jafna.