Peningamál - 01.05.2010, Qupperneq 44

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PENINGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
1
0
•
2
44
Þegar undirliðir einkaneyslu á Íslandi eru bornir saman við und-
irliði einkaneyslu í Bandaríkjunum, Bretlandi, Danmörku, Frakklandi,
Finnlandi, Kanada og Svíþjóð á árunum 1992-2007 kemur í ljós að
allir undirþættirnir, að frátalinni hálfvaranlegri neysluvöru, sveiflast
mest á Íslandi.5 Sveiflurnar eru næstmestar í Danmörku. Áhugavert
er að sveiflurnar eru meiri á Norðurlöndunum en í hinum ríkjunum í
samanburðinum.
Kenningar hagfræðinnar um neysluákvarðanir heimila
Samkvæmt kenningunni um varanlegar tekjur (e. permanent income
hypothesis) ræðst einkaneysla af væntum núvirtum ævitekjum.
Þegar tekjur eru meiri en vænst var auka heimili sparnað sinn en
einkaneysla helst stöðug. Á sama hátt þurfa heimili að ganga á
sparnað eða auka lántöku til að viðhalda einkaneyslunni ef tekjur
eru minni en áætlað var. Þannig nota heimilin sparnað og lántökur til
að jafna einkaneyslu yfir tíma. Þessi hegðun er þekkt sem kenningin
um jöfnun neysluútgjalda (e. consumption smoothing hypothesis)
og er meginhugmyndin á bak við kenninguna um varanlegar tekjur
hjá Modigliani og Brumberg (1954) og Friedman (1957) og grunn-
hugmynd allrar nútímahagfræði um neysluákvarðanir heimila. Sam-
kvæmt þessum kenningum ættu sveiflur í einkaneyslu að vera minni
en sveiflur í tekjum og landsframleiðslu.
Ástæður meiri sveiflna í einkaneyslu á Íslandi
Ástæður mikilla sveiflna í einkaneyslu hér á landi geta verið marg-
víslegar. Sveiflukennd einkaneysla gæti t.d. endurspeglað almennt
sveiflukenndari þjóðarbúskap sem t.d. gæti helgast af smæð og
uppbyggingu íslensks þjóðarbúskapar (sjá t.d. umfjöllun í grein Þór-
arins G. Péturssonar, 2010). Tiltölulega einhæf atvinnuuppbygging
sem jafnan fylgir smáum þjóðarbúskap gerir þjóðarbúinu erfiðara
fyrir að takast á við mikil fjárfestingaráform, auk þess sem einstaka
atvinnugrein og áföll innan hennar geta haft hlutfallslega mikil áhrif
á þróun þjóðarbúskaparins í heild. Einnig er líklegt að fjármálakerfi
smærri ríkja séu vanþróaðri þar sem fjármálaafurðir eru fábreytt-
5. Ekki fengust upplýsingar um alla undirliði einkaneyslu fyrir öll ríkin, t.a.m. vantar
upplýsingar um þjónustuútgjöld fyrir Kanada og Svíþjóð, hálfvaranlega einkaneyslu
fyrir Bandaríkin og óvaranlega og hálfvaranlega einkaneyslu fyrir Frakkland. Gögn
fyrir Bandaríkin byrja árið 1997 og árið 1995 fyrir Svíþjóð. Upplýsingar um undirliði
einkaneyslu fengust ekki fyrir önnur ríki.

Vægi iðnaðarvara í Vægi hrávara og matvæla í
vöruútflutningi vöruútflutningi
Ástralía 18% 75%
Danmörk 65% 32%
Finnland 81% 18%
Grikkland 51% 46%
Ísland 19% 80%
Írland 84% 12%
Kórea 89% 11%
Mexikó 76% 24%
Nýja-Sjáland 30% 67%
Noregur 16% 81%
Spánn 76% 23%
Svíþjóð 77% 17%
Tyrkland 41% 9%
Bretland 75% 20%
OECD-ríki 69% 26%
Heimild: Gagnagrunnur Sameinuðu þjóðanna.
Tafla 2 Samsetning utanríkisviðskipta fyrir árið 2006
1. Gögn eru árstíðarleiðrétt og síuð með Baxter-King tíðnisíu.
Heimildir: Hagstofa Íslands, Reuters Ecowin.
%
Mynd 4
Staðalfrávik sundurliðaðrar einkaneyslu
fyrir nokkur ríki1
Varanleg
Óvaranleg
Hálfvaranleg
Þjónusta
0
2
4
6
8
10
12
Sv
íþ
jó
ð
K
an
ad
a
Ís
la
nd
Fi
nn
la
nd
Fr
ak
kl
an
d
D
an
m
ör
k
Ba
nd
a-
rík
in
Br
et
la
nd