Glóðafeykir - 01.04.1979, Side 40

40
GLÓÐAFEYKIR
Grafarósfélag, kennt við verzlunarstaðinn. Yesturparturinn var kall-
aður Borðeyrarfélag, einnig kennt við verzlunarstað þess.
Hér á eftir er rakin saga YTörupöntunarfélags Húnvetninga og
Skagfirðinga — Coghillsfélagsins, eins og það var oftast kallað. Það
má heita undanfari Kaupfélags Skagfirðinga og því svo nátengt, að
vörupöntunarfélaginu var slitið sama dag og K.S. var stofnað og af
sömu mönnum og sátu fyrsta fund kaupfélagsins.
Árið 1854 var verzlunin við ísland gefin frjáls öllum þjóðum. Um
sömu mundir fóru Englendingar að koma hingað og kaupa hross til
nota í kolanámum ytra. Nokkru síðar hófu þeir sauðakaup hér, gerðu
þó lítið af því í fyrstu.
Bændum þótti gott að verzla við hina ensku menn. Þeir greiddu
mönnum í gulli, en á þessum tíma var nánast eingöngu vöruskipta-
verzlun, þ.e. bændur tóku varning í innskrift út á væntanleg haust-
innlegg, auk ullar og vaðmáls. Þá greiddu Englendingar oft betur fyrir
sauði á fæti en Danir fyrir afurðir. Það er því naumast að undra, þótt
þessi viðskipti hafi verið eftirsótt, enda jukust þau skjótlega.
Kunnastir hinna ensku kaupmanna voru Robert Slimon og John
Coghill. Þeir hófu að kaupa hér hross árið 1870. Var Coghill hér flest
sumur eftir það í tuttugu og fimm ár og hafði einnig stundum vetur-
setu. Af Skagfirðingum keypti hann eingöngu hross framanaf, enda
hófst sauðasala ekki að marki fyrr en eftir 1875.
Grafarósfélagið varð gjaldþrota 1878. Litlu síðar fóru Skagfirðingar
að panta vörur með póstskipum og úr þeim félagsskap varð til Hið
skagfirzka pöntunarfélag árið 1881. Það lifði í sex ár, en varð þá að
hætta, þótt það héldi nafni til 1889. Urðu harðindi níunda áratugar-
ins því að falli öðru fremur.
Um svipað leyti og Skagfirðingar fóru að nota póstskipin til að flvtja
sér vörur og sneiða þannig hjá kaupmönnum, hófu Húnvetningar
vörupantanir með Coghill. Þóttu vörur hans bæði betri og ódýrari en
danskar, enda jukust fljótt pantanir hjá honum. Skagfirðingar fvlgdu
dæmi Húnvetninga og var bráðlega komið á fót pöntunardeildum á
því svæði, sem Grafarósverzlun hafði starfað á. Sauðárkrókur var
miðstöð þessarar verzlunar, því að þaðan var skipað út sauðum og
hrossum. Var staðurinn þá orðinn einhver mesta útflutningshöfn
landsins fyrir lifandi pening, einkum hross.
Framan af voru þessi samtök fremur laus í reipunum. Þó hefur
einhvers konar skipulögð starfsemi verið. Coghill byrjaði ferð sína
vestur í Hrútafirði, hélt svo austur á bóginn til Akureyrar, og voru