Skírnir - 01.01.1975, Page 11

SKÍRNIR
ÆTTI SÁLARFRÆÐI AÐ VERA TIL
9
fyrir sálarfræði. Þetta er spurningin sem ég vildi reyna að velta
fyrir mér. Og þá fer ég að líkindum skynsamlegast að ráði mínu ef
ég leita dæma af skýringum sem sálfræðingar hafa gefið á einhverj-
um þeim fyrirbærum sem þeir fást við í fræðum sínum, og reyni
síðan að átta mig á gildi þessara skýringa sem slíkra. En hver ættu
dæmin að vera? Ætti ég kannski að fylgja fordæmi þeirra sem ráð-
izt hafa að sálgreiningu, með meinlegu skopi og meira eða minna
réttum rökum, og dregið ályktanir af öfgum hennar um fánýti allr-
ar sálarfræði? Eða ætti ég að rekja raunasögu svonefndrar dulsál-
arfræði5 - og nota tækifærið til að skemmta sjálfum mér og öðrum
yfir þeim lifandi draugum sem leggjast á látna menn í nafni vísind-
anna? Ég held varla. Mér virðist nær að leita dæma í þeim grein-
um sálarfræðinnar sem njóta hvað almennastrar viðurkenningar og
mestrar virðingar sálfræðinga sjálfra, en hvorugt verður sagt um
sálgreiningu og dulsálarfræði. Og þá verða fyrir mér þrjár greinar
öðrum fremur: sálarfræði skynjunarinnar, námssálarfræði og
greindarsálarfræði.
II
I sálarfræði skynjunarinnar má sú kenning heita allsráðandi í ein-
hverri mynd sem telur mannshugann eiga drjúgan þátt í hvers kon-
ar skynjun fremur en að skynjunin sé verk skilningarvitanna einna.6
Rekja sálfræðingar þessa kenningu til hins þýzka fræðajöfurs Her-
manns von Helmholtz sem setti hana fram í Ljósfrœði sinni árið
1366, þó svo að rætur hennar liggi allt til rita Platóns um þekk-
ingarfræði. Nú er sá hængur á þessari kenningu, þegar við fyrstu
sýn, að við höfum ekki hugboð um þá hugsun sem samkvæmt henni
á að vera fólgin í allri skynjun. Og hvernig má það vera að menn
hugsi án þess að vita af því? Er mannleg hugsun ekki ljósasta
dæmi þess sem við köllum vitundarfyrirbæri? Og hljótum við ekki
að vita af því sem gerist í vitund okkar? Við þessum spurningum
eiga skynjunarsálfræðingar einfalt svar: þeir gera ráð fyrir svo-
nefndri dulvitund auk vitundarinnar og segja skynjunina vera að
miklu leyti verk þessarar dulvitundar - „sannkallað furðuverk dul-
vitundarinnar,“ segir Símon Jóh. Ágústsson í Sálarfrœði sinni.7
Það má þakka eða kenna Sigmundi Freud að dulvitundarhugtak-
ið er frægasta hugtak allrar sálarfræði: það er eitt örfárra fræði